Бүгүн СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна, Амма улууһун бочуоттаах олохтооҕо, 2015-20022 сылларга Амма улууһун баһылыгынан үлэлээбит Николай Архипов сырдык аатыгар анаммыт «Механизатор күнэ» хамаанданан күрэх улуус нэһилиэктэриттэн 14 хамаанданы түмтэ. Тырахтарыыс-механизатордар сатабылларын тургутар күрэҕи сэргэ Николай Архипович дьаныардаахтык дьарыктаммыт спордун көрүҥэр — мас тардыһыытыгар уонна хапсаҕайга биирдиилээн бастыыр иһин күрэхтэр тэрилиннилэр.
Силлиэрэн, силбиэтэнэн тыал да тыал. Эр киһи уйанын-хатанын тургутарга анаабыт курдук сааскы күн туран биэрдэ. Хаары хаар, силлиэни силлиэ диэбэккэ, Чакыр нэһилиэгин уҥа биэрэгэр «Күбээйи хочото» диэн сиригэр Амма улууһун механизатордарын хамаанданан күрэхтэригэр үс киһиттэн састааптаах 14 хамаанда 6 түһүмэхтээх күрэххэ илин-кэлин түһүстүлэр. СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна, Амма улууһун бочуоттаах олохтооҕо, 2015-2022 сылларга оройуон баһылыгынан үлэлээбит Николай Архипов сырдык аатыгар анаммыт күрэх быйыл иккиһин ыытылынна.
Күрэх тэрийээччилэринэн, ыҥырыылаах ыалдьыттарынан Ил Түмэн судаарыстыбаннай мунньах депутата Александр Корякин, улуус баһылыга Степан Кузьмин, баһылыгы маҥнайгы солбуйааччы Василий Бураев, улуус депутаттарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Колосов, Уус Маайа улууһун баһылыгын маҥнайгы солбуйааччы Софья Александрова, Николай Архипов аймахтара, дьиэ кэргэнэ, нэһилиэктэр баһылыктара буоллулар.
—Тыа хаһаайыстыбатын үлэһит дьонун ааттарын-суолларын үрдэтэр, идэлэригэр интэриэһи үөскэтэр сыаллаах механизатордар күннэрин ыытар, күрэҕи тэрийэр туһунан этии оччотооҕу улуус баһылыгыттан Николай Архиповичтан киирбитэ. Сылгыһыттар, ыанньыксыттар күннэрэ бэлиэтэнэр, оттон биһиги тырахтарыыстары, механизатордары өйүөххэ диэн дьыл кэмин, күн туругун аахсыбакка ыарахан үлэҕэ буһар-хатар дьоммут сатабылларын тургутар тэрээһини 2022 сыллаахха Соморсуҥҥа тэрийбиппит. Бырааһынньык арыаллаах күрэхтэһии тэрээһинэ бэркэ табыллан, санаабыт кэлэн, эмиэ баһылыкпыт санаа уган, күрэҕи сыллата ыытарга быһаарыныы ылбыппыт. Онкукайбыт биллэр биричиинэнэн олоххо киирбэккэ хаалбыта. Онон сатабыллаах салайааччыбыт, барыбытын сомоҕолообут дурда-хахха киһибит сырдык аатын үйэтитэр сыалтан сөргүтэри сөптөөҕүнэн ааҕан бүгүҥҥү күрэҕи тэрийдибит. Нэһилиэктэрбит бары кэриэтэ ырааҕы аахсыбакка, номнуо суол мөлтөөн эрэрин таһаҕас оҥостубакка Николай Архиповичпыт сырдык аатын кэриэстээн хамаанда хомунан кэлэн кыттыбыттарыгар тэрийээччилэр ааттарыттан махталбын тиэрдиэхпин баҕарабын,- диэн тыа хаһаайыстыбатын салалтатын салайааччы Ион Кононов санаатын этэр.
Маннык өрө көтөҕүллүү ортотугар үйэлэрин тухары үлэнэн үрдэлгэ сылдьыбыт биир дойдулаахтарбыт наҕараадалары туттулар. Өрөспүүбүлүкэ социальнай-экономическай сайдыытыгар кылааттарын иһин «СӨ бочуоттаах ытык кырдьаҕаһа» түөскэ анньыллар бэлиэнэн Чапчылҕан бочуоттаах олохтооҕо, СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна Эдуард Бухаров, Болугур нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, үлэ бэтэрээнэ Валерий Софронов, Мээндиги нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна, үтүөлээх үлэһитэ, Амма улууһун бочуоттаах олохтооҕо, үлэ бэтэрээнэ Алексей Филиппов, чемпион суоппар, үлэ бэтэрээнэ, коммунистическай үлэ ударнига Георгий Шараборин, СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна, бэтэрээнэ Владимир Яковлев сыралаах үлэлэрэ сыаналанна.
Амма улууһун тыатын хаһаайыстыбатын сайдыытыгар кылаатын, өр сыллаах үлэтин иһин «Амма улууһа (оройуона)» МО үрүҥ көмүс бэлиэлээх Бочуотунай грамотатынан үлэ бэтэрээнэ Михаил Кириллин наҕараадаланна.
Амма улууһун дьаһалтатын Махтал суруктарынан тыа хаһаайыстыбатын бэтэрээнэ Константин Александров, үлэ бэтэрээнэ Елисей Васильев, «Кэскил» ХЭТ тырахтарыыһа Николай Иванов, үлэ бэтэрээнэ Терентий Кузьмин, үлэ бэтэрээнэ, СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна Афанасий Максимов, улуус тыатын хаһаайыстыбатын бэтэрээнэ Афанасий Нерлов туттулар.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин социальнай-экономическай политикатын бөҕөргөтүүгэ кылааттарын иһин Ил Түмэн тутууга, ОДьКХ уонна энергетикаҕа сис комитетын бэрэссэдээтэлин Бочуоттаах грамотатынан «Илгэ»ХЭТ ыанньыксыта Лилиана Анисимова, КФХ тырахтарыыһа Семен Борисов, «Сата» КФХ баһылыга Михаил Бубякин, «Кэскил» ХЭТ бааһына биригэдьиирэ Семен Григорьев, «Болугур» ТХПК тырахтарыыһа Иван Дьячковскай,»Бөтүҥ» ТХПК бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Левин, «Болугур» ТХПК бэрэссэдээтэлэ Михаил Ксенофонтов, КФХ баһылыга Гаврил Пахомов бэлиэтэннилэр. Оттон «СӨ сылгыны үөрдээн иитиигэ кылаатын иһин» түөскэ анньыллар бэлиэнэн Тимофей Лукин аатынан ТХПК сылгыһыта Дмитрий Филиппов наҕараадаланна. Бу күн өссө да элбэх үлэһит килбиэннээхтэрэ тыа хаһаайыстыбатын управлениетыттан, Чакыр нэһилиэгин дьаһалтатыттан билинии бэлиэтин — грамоталары, Махтал суруктары туттулар.
«Механизатор күнэ» идэлээхтэр күрэхтэрин практическай чааһа 4 түһүмэхтээх — маҥнайгы кыттааччы тыраахтарга сүүрэн тиийэн собуоттаан, бырысыабын кэтэн баран эрийэ-буруйа турбут мэһэйдэри таарыйбакка тиийэн кэлин өттүнэн «гаражка» киллэриэхтээх, салгыы бырысыабын устан тыраахтары кэннинэн «гаражка» киллэрэр, умулларан баран эстафета саҕаланар сиригэр тиийэн хамаанда иккис кыттааччытыгар эстафетаны туттарар. Иккис киһи тыраахтары собуоттаан сүүрдэн тиийэн куунунан бэрэбинэни ылан чууркалар үрдүлэригэр уурар, төттөрү ылан миэстэтигэр илдьэр, тыраахтарын кэннинэн «гаражка» киллэрэр. Үһүс кыттааччы кини кэлээтин кытары сүүрэн тиийэн тыраахтары собуоттуур, бырысыабын кэтэр уонна эрийэ-буруйа турбут мэһэйдэри туоруур, онтон тиийэн бырысыаптаах тыраахтары «гаражка» киллэрэн бырысыабын устар, тыраахтары «гаражка» киллэрэн умулларар уонна эстафета саҕаланыытыгар тиийэр. Салгыы хамаанда кыттааччылара үһүөн кууллаах бурдуктары саһаанныыллар.
Ыһыылаах-хаһыылаах, тиритиилээх-хорутуулаах эстафета кэнниттэн хамаандалар 1500 миэтэрэҕэ тыраахтарынан куоталастылар, идэни билиигэ анаммыт ыйытыктарга хоруйдаан өй үлэтин эмиэ кыайа туттулар.
Эт киһи элэйэр, сыа киһи сылайар күүрээннээх күрэҕэ сарсыарда 10 чааска саҕаланан баран, күн саҕахха саһыыта, киэһэ сэттэҕэ түмүктэннэ. Хата, эбиэккэ сылаас миин, чэй иһэн көрөөччүлэр даҕаны, кыттааччылар даҕаны абыранныбыт. Сылаалаах эрээри, киһи сүргэтэ көтөҕүллэр, санаата кэлэр, үлэһит дьоммут сатабылларын көрөн итэҕэйэр, дуоһуйар күрэҕин кыайыылаахтара кимнээх буоллулар? Бүгүҥҥү идэни тургутуу күрэх муҥутуур кыайыылааҕынан Соморсун нэһилиэгиттэн Виталий Тарабукин КФХ-тын хамаандата буолла, пьедестал иккис үктэлигэр «Абаҕа» ХЭТ хамаандата таҕыста, үһүс бочуоттаах миэстэни Эмистэн Михаил Бубякин КФХ-тын хамаандата ылла. Кыайыылаахтар тэрийээччилэртэн сыаналаах бириистэри тутаннар сылайбыт санааларын киэр илгийдилэр.
Хапсаҕайга биирдиилээн бастыыр иһин күрэххэ үһүс миэстэ Алтантан Константин Ноев, иккис Абаҕаттан Алексей Романов, кыайыылаах Покровкаттан Василий Максимов буоллулар.
Мас тардыһыытыгар биирдиилээн бастыыр иһин күрэххэ үһүс бириистээх миэстэни Чакыртан Василий Максимов, иккис миэстэни Алтантан Константин Ноев, маҥнайгыны Эмистэн Ньургун Устинов ыллылар. Быһааран эттэххэ, биирдиилээн бастыыр иһин күрэххэ хамаанда чилиэннэрэ эрэ кытыннылар, туораттан ким да киирбэтэ.
Маны сэргэ анал ааттар хаһаайыннарынан буоллулар — «Саамай аҕа саастаах кыттааччы» — Амма Наахараттан 1958 сыллаахха төрөөбүт Терентий Петрович Кузьмин, «Саамай эдэр кыттааччы» — Чапчылҕантан 1995 сыллаахха төрөөбүт Алексей Никитин.
—Маннык тэрээһиннээх, үлэ киһитин үрдэтэр күрэх тэриллибитин истэннэр ыаллыы сытар улуустар эмиэ кыттар баҕалаахтарын биллэрдилэр. Онон икки сылга биирдэ буолар тэрээһини аныгыскы сырыыга аһаҕас гына биллэрэммит атын оройуоннары эмиэ киллэриэхпит. Оччоҕо үтүө киһибит, наставникпыт Николай Архипович чахчы өлбөт-сүппэт дьылҕаланыа,- диэн улуус баһылыга Степан Кузьмин үтүө, кэскиллээх сонуну иһитиннэрдэ.
«Амма олоҕо» хаһыат.