Алтаннааҕы Валерий Ноев аатынан култуура дьиэтэ үйэ аҥардаах үбүлүөйүн бэлэхтээтэ. Нэһилиэк култуура эргинэр уораҕайын өрө көтөҕүллэн бэлиэтиир.
Алтаммыт кулуубун дьиэтэ быйыл 50-с хаарыгар үктэннэ. Күн бүгүн төһө да эргэрэн, истиэнэлэрэ, муостата кыҥнаһан, өһүөтэ өрөмүөн күүһүнэн өндөллөн турдар, үйэ аҥаара аннараа өттүгэр чугас эргин ханна да суох, килэйэн-халайан уораҕай бэрдэ этэ буоллаҕа. Үбүлүөйдээх сылы көрсө икки мэндиэмэннээх таас кулууп дьиэтэ үлэҕэ киирээри турара кэлэктииби да, олохтоохтору да үөрдэр. Уһун сылларга нэһилиэкпитигэр култуура уонна духуобунас сайдыытын кэрэһитэ буолан турбут эргэ кулууппут дьиэтин барахсаны ытыгылаан үбүлүөйдээх тэрээһинин хайаатар да бэлиэтиибит диэн кулууппут үлэһиттэрэ эрдэттэн баҕа санааларын эппиттэрэ, былааннарыгар киллэрбиттэрэ. Өбүгэлэрбит «тыл барда – ох барда» дииллэринии этиллибит сыыска-буорга быраҕыллыбакка, олоххо киирэн, бастакы күнүн тэрээһинэ бэрт өрө көтөҕүллүүлээхтик ааспытыттан мустубут эрэ бары дуоһуйа сынньанна, ураты эйгэҕэ кыттыста. Үбүлүөйдээх тэрээһин хайаатар да ырыа-үҥкүү доҕуһуоллаах буолара сэрэйиллэр.
Ол курдук, тэрээһин чэрчитинэн үрдүкү сыана быыһын бастакынан мытырыспыт «аймахтарбыт», кырачаан дьоннорбут «Дьоллоох оҕо саас» бырагыраамаларынан арыйдылар. Хайа да нэһилиэккэ кыра дьон кэнсиэригэр көрөөччү саалатын иһэ тобус-толору буолара саарбахтаммат. Ама хайа бэйэлээх, олох саамай дьоллоох, хатыламмат кэмин куттарыгар илдьэ сылдьар кырачаан кэнсиэрдьиттэри көрөн дьол утаҕыттан сомсуон баҕарыа суоҕай?! Бу да сырыыга сэрэйиллибитин курдук дьон кырыы-кырыынан мустубут. Нэһилиэкпит «Кэскил» уһуйаанын уонна орто оскуолатын үүнэн эрэр ырыаһыттара-үҥкүүһүттэрэ, хомусчуттара-хормуоскаһыттара бэрт диэнник тэринэн чаастан ордук уһуннаах эҕэрдэ кэнсиэри бэлэх ууннулар.
Онуоха бу эйгэҕэ салайааччылара, баспытааталлара, төрөппүттэрэ төһүү күүс буоллулар. Бу чоҕул-игил көрбүт оҕолор кэлин сүүнэ дьон буоллахтарына эргэ кулууппут дьиэтин үбүлүөйдээх тэрээһинигэр кыттыбыттарын санаан ылыахтара, үөрэ-дьоллоно хаартыскаҕа түспүттэрин көрүөхтэрэ турдаҕа.
Салгыы нэһилиэк эдэр ыччата «Ыллаа-туой, эдэр саас» эҕэрдэ кэнсиэрдэрин хабыллар ытыс тыаһынан арыйдылар. Эдэр дьон кыраайы таһынан ньэҥирдэрэ көрөөччүлэри сэргэхситтэ, чахчы дохсун сааска сылдьалларын киһи эрэ ымсыыра-умсугуйа көрүөх курдук. Эрчимнээх муусукаларын доҕуһуолунан көрөөччүлэр кириэһилэҕэ да олордоллор, хамсаммахтаан ыллылар, ытыстарын тыаһын харыстаабакка бэлэхтээтилэр. Тапталлаах Аммабыт ырыалара ылланнылар, хотугу да, сылаас да дойдулар үҥкүүлэрэ толорулуннулар. Сыаҥкаларыттан харах уута бычылыйан тахсыар диэри күллүлэр. Бу ыччаттарбыт бары идэлээх-үлэлээх, үксүлэрэ номнуо дьиэ-кэргэттэрдээх, кэтэх хаһаайыстыбалаах дьон. Хайа ыккардыгар быыс-арыт булан, сомоҕолоһо охсон киһини астыннарар кэнсиэри туруора охсубуттарай диэх айылаах.
Тэрээһин быыһыгар мустубут ыалдьыттар «Ааспыт кэми сэгэтэн» култуура дьиэтин архыыбын, «Уран тарбах иэйиитэ» уус-уран оҥоһуктар быыстапкаларын көрдүлэр, харахтарын сымнаттылар. Бу курдук, нэһилиэнньэни түмэр, үтүөҕэ-кэрэҕэ тардар, духуобунаска сирдиир хорук тымырбыт – кулууппут дьиэтэ уруккутунуу сэргэхсийэ түстэ, 50 сыл өксүөнүн таһыччы мэлдьэһэн кэбистэ. Тэрээһин салҕанар.
Татьяна АТЛАСОВА