Дьон-сэргэ тапталын, билиниитин ылбыт, саха аатырбыт самодеятельнай композитора, биллиилээх мелодиһа Валерий Власьевич Ноев түөрэҕэ түспүт, төлкөтө түстэммит Туойдаах алааһа биһиги Алтаммыт сирэ буоларынан киэн тутта ааттыыбыт. Киэн тутта ааттыыр биир дойдулаахпыт билигин баара буоллар 85-с хаарыгар үктэниэ эбит. Бу бэлиэ күнүн чэрчитинэн Алтаммытыгар тэрээһиннэр ыытылыннылар.
Ол курдук, Е.С.Никитина аатынан орто оскуолабытыгар «Истиҥ иэйии ырыаһыта» диэн Валерий Ноевка анаммыт тематическэй ырыа-үҥкүү киэһээтэ муусука учуутала Агриппина Адамова салалтатынан ыытылынна. Маҥнайгы кылаастан саҕалаан 11-кэ диэри үс бөлөҕүнэн арахсан Валерий Ноев ырыаларын толордулар, кини матыыптарынан үҥкүүлэри, инсценировкалары туруордулар. Бары кылаастар таҥастыын-саптыын, туттардыын-хаптардыын, биэчэр тиэмэтигэр сөп түбэһиннэрэн утумнаахтык бэлэмнэммиттэрэ харахха тута быраҕыллар. Кылаастар салайааччылара оҕолорунуун тэҥҥэ биир долгуҥҥа сылдьалларын көрөн киһи сүргэтэ көтөҕүллэр. Бииртэн-биир бэртээхэй нүөмэрдэр, ылбаҕай ырыалар, намыын үҥкүүлэр, кырыымпа тойуга көрөөччү сүрэҕин-быарын ортотунан киирдилэр.
Омуна суох тоҥ муус сүрэҕи уулларыах айылаах бу кэрэ матыыптары айбыт киһи хайаатар да чысхаан тыалтан харыстыыр сис тыанан хаххаламмыт, күн уотугар күлүмүрдээн көстөр үллүк хаарынан бүрүммүт кыракый алааска, кыстык сүрүн үлэтэ үмүрүйбүт кэмигэр, сэтинньи уу-чуумпу күнүгэр төрөөбүт буолуохтаах. Онтон, сай ортото бу алаас хайдахтаах курдук киэркэйэрин, күөх отунан таманнанан, сибэккинэн симэнэн көрсөрүн алтаннар ама билбэт үһүбүөт… Долгураҥҥа ыллараммыт биэчэрбит түмүгэ чугаһаабытын билиминэ хааллыбыт. Бэрт чобуо куоластаах ыытааччылар Карина Рожина уонна Костя Неустроев биэчэр силигин ситэрэн биэрдилэр. Нэһилиэк дьаһалтатыттан Татьяна Атласова, оскуолаттан Варвара Дьяконова, Саргылана Емельянова састааптаах дьүүллүүр сүбэҕэ уустук быһаарыы буолла. Ол курдук, түмүккэ: алын сүһүөхтэргэ 1 миэстэни – 4 кылаас (сал.Петрова А.С.), 2 миэстэни 3 кылаас (сал.Неустроева М.Е.), 3 миэстэни 2 (Никифорова О.В.), 1 (сал.Оконешникова Т.П.) кылаастар, орто бөлөххө 1 миэстэни – 7 кылаас (Стручкова Г.И.), 2 миэстэни – 6 кылаас (Колесова Г.Е.), 3 миэстэни – 5 кылаас (Куличкина С.Г.), үрдүкү бөлөххө 1 миэстэни – 9 кылаас (сал.Сутакова Н.Н.), 2 миэстэни — 10 кылаас (Адамова А.Е.), 3 миэстэни 11 кылаас (сал.Неустроева А.Г.) үллэһиннилэр.
Салгыы «Иэйии» култуура киинигэр «Ырыаҕа анаммыт олох» ахтыы киэһэтэ ыытылынна. Бу тэрээһин чэрчитинэн «Ноевтыы чугдаарабыт» ырыа хомуурунньугун сүрэхтээһин, эҕэрдэлэр, алтынньы 12 күнүгэр улуус киинигэр ыытыллыбыт биирдиилээн толорооччуларга уонна ырыа айааччыларга «Мин дууһам ыллыыр» өрөспүүбүлүкэтээҕи аһаҕас күөн-күрэс муҥутуур кыайыылааҕа, Кылаан-Чыпчаал хаһаайына Владимир Дедюкин кыттыылаах кэнсиэр буолан көрөөччүлэри сэргэхситтэ. Ахтыы киэһэтэ нэһилиэнньэ сынньалаҥын тэрийээччи, сүрүннээччи «Иэйии» култуура киинин таһыгар турар Валерий Ноев бюһугар тыыннаах сибэкки дьөрбөтүн уурууттан саҕаланна. Баһылык Николай Карамзин эҕэрдэ тылын кэннэ «Ноевтыы чугдаарабыт» оҕолорго анаммыт ырыа хомуурунньуга сүрэхтэннэ, ааҕааччы киэҥ эйгэтигэр таҕыста. Хомуурунньугу олохтоох бибилэтиэкэ үлэһитэ Алена Захарова, култуура киинин хормейстера, «Иэйии» эр дьон, «Алаас кыыһа» дьахтар вокальнай кэлэктииптэрин салайааччыта, СӨ култууратын туйгуна Анна Лобанова таҥан оҥордулар, 100 экземплярынан бэчээттэттилэр. Муусука эрэдээктэринэн «Иэйии» киин уус-уран салайааччыта, СӨ култууратын туйгуна Альберт Неустроев, уруһуй эрэдээктэрдэринэн киин худуоһунньук-оформителэ Айталина Дьячковская кыыһынаан Викториялыын үлэлээтилэр. Кинигэ хаҕын киэргэтиигэ, оскуолабыт бу сыллааҕы выпускнига Виктория Дьячковская аныгылыы көрүүтэ-истиитэ көмөлөстө. Хомуурунньук сүрүн уратыта диэн, Саха өрөспүүбүлүкэтигэр Оҕо саас сылынан хас биирдии ырыа тиэмэтигэр дьүөрэлээн орто оскуолабыт оҕолорун дьэрэкээн уруһуйдара киирдэ. Маны сэргэ, аныгылыы QR-куодтаах буолан ырыалары истэн, тэҥҥэ ыллаһыахха сөп.
Ахтыы киэһэтигэр бу хомуурунньукка киирбит 13 ырыалары оҕо уһуйаанын иитиллээччилэрэ, оскуола үөрэнээччилэрэ, нэһилиэк эр дьонун, дьахталларын вокальнай кэлэктииптэрэ, биир дойдулаахтарбыт, ыҥырыылаах ыалдьыттар үрдүкү сыанаттан толордулар. «Мин дууһам ыллыыр» өрөспүүбүлүкэтээҕи аһаҕас күөн-күрэс биирдиилээн толорооччуларын муҥутуур кыайыылааҕа, Кылаан-Чыпчаал хаһаайына Владимир Дедюкин сүрэҕи ортотунан киирэр кэрэ куолаһын көрөөччүлэр сөҕө-махтайа иһиттилэр, үрдүкү чыпчаалы чахчы ылыан-ылбытын илэ көрөн-истэн итэҕэйдилэр. Түмүккэ олохтоох дьаһалта үбүлүөйүнэй тэрээһиннэргэ кыттыспыт, сэмэй кылааттарын киллэрсибит биир дойдулаахтарбытыгар Алтан нэһилиэгин тэрилтэлэригэр, түөлбэлэригэр, чааһынай урбаанньыттарга, кыттааччыларга махтал суруктары үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттарда. «Үтүө киһи аата үс үйэҕэ ааттанар» диэн өс хоһооно этэринии, киэн туттар биир дойдулаахпыт сырдык аата ырыа ылланарын, киһи баарын тухары өлбөөдүйүө суоҕа.
Татьяна АТЛАСОВА