“Амма Эбэм! Үлэ, үөрэх аргыстаах, Биллэр-көстөр албан ааттаах Эдэр Лукин геройдаах” диэн ырыа тылларын үгүспүт истэн улааппыппыт. Бу ырыаны норуот уоһуттан түһэрбэккэ ыллыыра, билигин даҕаны Аммабыт “визитнэй карточкатыгар” тэҥнээх. Ырыа тылларын поэт Илья Дорофеев суруйбута, онтон матыыбын Клавдия Онуфриева айбыта уонна бэйэтэ кэрэ, чуор куолаһынан ыллаан дьон кутун-сүрүн тутара. Амма улууһуттан Социалистическай Үлэ Геройа үрдүк ааты биир бастакынан 1949 сыллаахха Сатаҕай олохтооҕо, сылгыһыт Тимофей Спиридонович Лукин ылбыта. Кини оччолорго 35 саастааҕа.
1948 сыл көрдөрүүтүн түмүгүнэн, “Саҥа Дэриэбинэ” холкуос сылыгыһыта Тимофей Спиридонович Лукин 20 биэттэн 22 кулуну ылан, былааны 107,8% куоһаран, кулун дьыалабыай тахсыытыгар бастыҥ көрдөрүүлэри ылан, ССРС Үрдүкү Сэбиэтин 1949 сыл бэс ыйын 30 күнүнээҕи Уурааҕынан, сылгы иитиитигэр уһулуччулаах ситиһиитин иһин Социалистическай Үлэ Дьоруойун үрдүк аата иҥэриллибитэ.
2014 сыллаахха Үлэ Дьоруойа Тимофей Лукин төрөөбүтэ 100 сылын көрсө “Саха киэн туттар дьоно” сериянан “Бичик” кинигэ кыһатыгар “Тимофей Спиридонович Лукин” диэн кинигэ тахсыбыта. Оччолорго СӨ тыатын хаһаайыстыбатын уонна аска-үөлгэ бэлиитикэтин миниистирэ Иван Слепцов “Чулуу сылгыһыт Тимофей Лукин үйэлэргэ ааттана турдун” диэн кинигэ аан тылыгар Тимофей Спиридоновиһы айылҕаттан айдарыылаах мындыр сылгыһыт, кини дьыл эргиирин, айылҕа хаамыытын толору туһанан, онон сирдэтинэн сылгытын иитэр кистэлэҥнэрдээҕин бэлиэтээн суруйбут.
Кинигэҕэ “Саһан сытар саҥкычахха” диэн Василий Протодьяконов-Кулантай 1990 сыллаахха “Чолбон” сурунаалга бэчээттэппит ахтыыта баар. Бу ахтыыны тус бэйэм олус долгуйан аахтым. Бэйэм ол үөрүүлээх түгэҥҥэ сылдьыбыт курдук сананным. Ахтыы “Миэхэ бу кэлэн олорор сирим, хаһан даҕаны киһиэхэ, үйэлэргэ буолбатах народнай бырааһынньык буола турарын санаппыта. Ол 1949 сыллаахха атырдьах ыйын 4 күнүгэр этэ” диэн этииттэн саҕаланар. Оччолорго Василий Протодьяконов Саха АССР миниистирдэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ буолар. Кини ССРС Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун сорудаҕынан, Амма оройуонун Алтан нэһилиэгин “Саҥа Дэриэбинэ” холкуос сылгы-табаарынай ферматын сэбиэдиссэйигэр, табаарыс Лукин Тимофей Спиридоновичка сылгы иитиитигэр үрдүк ситиһиитин иһин Социалистическай Үлэ Дьоруойа аата иҥэриллэн, киниэхэ үрдүк бырабыыталыстыбаннай наҕарааданы туттарар үөрүүлээх түгэни үйэтиппитин быһа тардан бэчээттиибит.
“Хайдах мин наҕарааданы туттарабын диэн этэрбин кытта биэс сүүстэн тахса киһи күүдэпчилэнэр ытыһын тыаһын ортотугар мунньах президиумун остуолун атыттан Тимофей Спиридонович Лукин ойон турда. Кини намыын холку майгылаах, аҕыйах саҥалаах, сабыччы соҕус хааһын анныттан сэмэйдик көрбүт харахтардаах, намыһах уҥуохтаах, түөрт уонугар тиийэ илик эдэркээн киһи. Дохсун ытыс тыаһыттан симиттибиттии, түһүлгэҕэ мустубут аймах-билэ дьонун, бэйэтин колхозтаахтарын, ыалдьыттары тула көрөн чочумча тохтуу түстэ, онтон уҥа илиитинэн баттаҕын өрө анньыммахтаан ылла уонна төбөтүн нөрүччү соҕус туттан, аргыый трибуна диэки барда. Умнуллубат кэрэ мүнүүтэ! Ама, ким сүрэҕэ долгуйан битигирии тэбиэ суоҕай, бу боростуой үлэһит киһи үрдүк наҕарааданы ылар күндү мүнүүтэтигэр! Ол кини Тимофей Спиридонович, наҕарааданы ылааччы киһи, сүрэҕэ хайдах долгуйбута буолуой! Санаан көрүҥ, бүтүн аан дойду умайар уоттаах сулуһа, саныыр саҥа кэрэтэ буолбут Улуу Москваҕа килбиэннээх Кремельгэ баар Советскай правительство баһылыктара бу кый ыраах, Саха сиригэр түҥкүтэх Саҥкычах алааска олохтоох Түмэппийгэ, 20 биэттэн 22 кулуну тыыннаахтыы иитэн таһаарбыт үгүс сыралаах туйгун үлэтин иһин, биһиги улуу Ийэ дойдубут саамай бочуоттаах аатын иҥэриэххэ диэн Ыйаах таһааран, саамай үрдүк наҕарааданы анаан ыыппыттар. Оттон бүгүн ол кинилэр сорудахтарынан мин Саха правительствотын баһылыга бэйэбинэн анаан-минээн тахсан, боростуой колхозтаах киһиэхэ, ити үрдүк наҕарааданы туттаран, кини чэрдээх илиитин ыга туттум. <…> Социалистическай Үлэ Геройа табаарыс Лукин түөһүгэр Ленин ордена уонна Кыһыл көмүс мэтээл, уоттаах күн толбоно түһэн, чаҕылыйа, күлүмүрдүү оонньоото…”.
Дьэ, ити курдук биһиги, аммалар, Клавдия Онуфриева ырыатыгар ылланар биллэр-көстөр, албан ааттаах эдэр Лукин бастакы дьоруойдаммыппыт.
Вера ИВАНОВА.