Бөтүҥ тырахтарыыстара мүччүргэннээх түһүмэхтэри аастылар

Сааскы чаҕылхай күн, оруобуна үлэ бырааһынньыгар сөп түбэһиннэрэн Бөтүҥ нэһилиэгин “Байылыат” бааһынай хаһаайыстыба баһылыга Терентий Сутаков нэһилиэгин тырахтарыыстарын ортотугар күрэх тэрийэн ыытта. Күрэхтэһии Терентий Федорович 60 сааһын туолбут үбүлүөйдээх күнүгэр ананна. Улуус биир бастыҥ бааһынай хаһаайыстыбата быйыл тэриллибитэ 20 сыла буолла. Дьэ кимнээх  бэлиэ күҥҥэ ыытыллыбыт бастакы күрэхтэһиигэ мындыры, сатабылы эрэйэр түһүмэхтэри ааһан бастыҥнар буоллулар?


 

 

“Мин маннык күрэхтэһиини ыытыахпын баҕарбытым дьиҥинэн ыраатта. Ону дьэ  бу быйыл 60 сааспын туолар бэлиэ күммэр уонна хаһаайыстыба тэринэн үлэлээбитим 20 сылыгар тэрийэн ыытаммыт үөрүүм улахан. Бэйэм удьуор, уордьаннаах тырахтарыыстар сыдьааннара буолабын. Ол курдук аҕам бииргэ төрөөбүт убайа, быраата уонна аҕата, мин эһэм бары тырахтарыыстар этэ. Ону кытта бэйэм эдэр сылдьан кырдьаҕас тырахтарыыстары кытта сылдьыбыт буолан кинилэри чиэстээн, ааттарын ааттатар сыаллаах ыыттым. Ону кытта биир сыалым диэн эдэр механизатордары көҕүлүүр,  кинилэри тургутан көрүү диэн. Түһүмэхтэрин бэйэм толкуйдаатым. Тырахтарыыс бары мындырын, сатабылын эрэйэр түһүмэхтэр.  Эрдэ манна кэлэн бэйэм  түһүмэхтэрбин боруобалаан көрбүтүм”,- диэн Терентий Федорович сыалын-соругун билиһиннэрэр.

Дьэ чахчы түһүмэхтэр көрдөххө судургу эрээри,  тырахтарыыстан тулууру, ыксаллаах кэмҥэ уолуйбат буолууну, сатабылы, мындыры эрэйэллэр. Күрэхтэһии Бөтүҥ нэһилиэгин тырахтарыыстарыгар ананан “Тимир көлөнү баһылаан” диэн ааттанан ыытылынна. Киһи сэргиирэ диэн тэрээһини нэһилиэк бары саба түһэн, бииргэ түмсэн оҥорбут. Култуура киинин үлэһиттэрэ, олохтоох дьаһалта, ону сэргэ Терентий Федорович бииргэ үөрэммит үөлээннээхтэрэ кэлэннэр тэрийсэн, туох да бэртээхэй тыҥааһыннаах,  ыһыылаах-хаһыылаах күрэх буолла.

Ону тэҥэ бу күрэххэ биир кэрэ аҥар кыттыыны ылла, бэйэтин холонон көрдө.  Ол курдук барыга сатабыллаах,  хаһаайыстыбалаах, оҕуруотчут,  иистэнньэҥ бэрдэ, орто оскуолаҕа учууталлыыр  Туяра  Самсонова киирсэн бары кэлбит да дьону, кыттааччылары да сөхтөрдө.

Күрэхтэһии хайдах барарын билиһиннэрдэххэ кытааччы бастаан секундомеры баттаан сүүрэн тиийэн тыраахтырыгар олорор, онтон тиийэн икки рулон оту куун атырдьаҕар иилэн ылан биир-биир бырысыапка уурар, онтон бырысыабын холбонон айаннатан тиийэн, кэннилээн “гаражка” киирэр, онтон бырысыабын арааран баран, тыраахтырыгар олорон кэлэн эрийэ-буруйа “змейка” моһолу ааһар. Онтон бүтээт, дьэ  этэргэ диэри “ювелирнай” үлэни толорор. Ол курдук үс чууккаҕа ууруллубут биэдэрэлэри биир-биир тутааҕыттан көтөҕөн ылар уонна салгыы иккис чууккаҕа тиийэн уурар. Ону ааһаат төттөрү бырысыабар тиийэн,  гаражтан таһааран аҕалан рулоннарын сүөкүүр. Ол эрэ кэнниттэн бырысыабын арааран,  тыраахтырынан кэлэн, хоҥнубут сиригэр айаннатан кэлэн тыраахтырын туруорар уонна сүүрэн кэлэн судьуйа остуолун иннигэр секундомеры баттыыр. Дьэ уустук буолбатах дуо?  Тырахтарыыстар бары да көлөһүн таҕыстылар. Кимиэхэ эрэ бырысыап кыайан холбонон биэрбэтэ, ким эрэ рулоннаах отун сатаан иилбэтэ, онтон ким эрэ  маны барытын бэркэ оҥорон баран, биэдэрэлэрин уурууга моһуогурда. Онон дьэ хатыһыылаах, бүтэһигэр диэри ким кыайыылаах буолара биллибэтэ. Аны хас сыыһа оҥордохторун аайы 15 сөк ыстарааптыыр бириэмэ эбиллэн иһэр. Бары  түһүмэхтэри кылгас бириэмэҕэ барбыт кыттааччы кыайыылааҕынан тахсар.

Кыттааччылары “Бочуот знага” уордьан кавалера, чөмпүйүөн тырахтарыыс, механизатор Михаил Иванов, СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна Алексей Харитонов уонна үбүлүөйдээх, СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна Терентий Сутаков кыраҕытык сыаналаатылар.

Күрэхтэһии саҕаланыан иннинэ эҕэрдэ тылларын  Амма улууһун тыатын хаһаайыстыбатын управлениетын салайааччыта Ион Кононов, Бөтүҥ нэһилиэгин баһылыгын солбуйааччы Алексей Стручков, Амма улууһун бааһынайдарын Ассоциациятын бэрэссэдээтэлэ Александра Цыпандина, СӨ ГУП ОДьКХ Амматааҕы филиалын салайааччыта Сергей Решетников  эҕэрдэлээтилэр. Бу бэлиэ күн Терентий Федоровичка Бөтүҥ нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо аат иҥэрилиннэ, үгүс үтүө тыл этилиннэ.

Тыҥааһыннаах күрэхтэһии түмүгүнэн анал бириистэри туттулар: соҕотох кэрэ аҥар “Бочуот знага” уордьан кавалера Михаил Иванов 2024 сыллаах ньирэйин уонна 34 сыл тырахтарыыһынан үлэлээбит, Бүтүн Сойуустааҕы норуот ситиһиилэрин быыстапкатын боруонса мэтээлин хаһаайына Гаврил Егорович Иванов аатынан бирииһи Туяра Самсонова, СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна Михаил Иннокентьевич Никифоров харчынан бирииһин Авксентий Тимофеев, Амматааҕы ГУП ОДьКХ филиалын бирииһин Петр Иванов,  Амма бааһынай хаһаайыстыбаларын Ассоциациятын бирииһин Павел Борисов, Бөтүҥ орто оскуолатын бирииһин саамай эдэр кыттааччы Анатолий Нестерев, бастыҥ механизатор, Коммунистическай үлэ удаарынньыга Иван Яковлевич Иванов аатынан бирииһи Олег Егоров, Саха сирин тыатын хаһаайыстыбатын бочуоттаах бэтэрээнэ Ларин Дмитриевич Кириллин бирииһин  Василий Дьячковскай, икки төгүл Коммунистическай үлэ удаарынньыга Дмитрий Федорович Стручков аатынан бирииһи Анатолий Нестерев, бастыҥ механизатор Юрий Иванович Сутаков аатынан бирииһи Алексей Иванов. Сыаналаах бириистэри аҕаларын аатынан оҕолор туруорбуттара үтүө холобур буолар.

Дьэ онтон күрэхтэһии кыайыылаахтарынан кимнээх буоллулар. Бары моһоллору барыларыттан кылгас бириэмэҕэ туораан 3-с миэстэни Павел Борисов ылла уонна бастыҥ механизатор, Терентий Федорович аҕата Федор Иванович аатынан бирииһи, уу компрессорын хаһаайынан буолла. Иккис миэстэ Петр Иванов буолан И.Я. Строд аатынан сопхуос тырахтарыыһа, “Бочуот знага” уордьан кавалера Ворошил Иванович Сутаков аатынан бирииһи, 1 тонналаах уу емкоһынан наҕараадаланна. Бастакы миэстэни, туйгун бириэмэни көрдөрбүт, сорох кыттааччылар 20-тэн тахса мүнүүтэнэн ааһалларын 10 мүнүүтэнэн толорбут Авксентий Тимофеев ылла уонна күрэхтэһии тэрийээччитэ, үбүлүөйдээх Терентий Федорович Сутаков анал бирииһин, 2023 сыл төрүөх оҕус борооскутун тутта.

“Олус үөрдүм. Күрэхтэһиим бэрт үчүгэйдик ааста. Элбэх эдэр дьон кэлэн кытыннылар. Кэрэ аҥар кытта баар. Ол курдук  нэһилиэкпит биир бастыҥ бааһынай хаһаайыстыбатын салайааччыта Туяра Петровна Самсонова кэлэн кыттан күрэхтэһиини сэргэхситтэ. Кытааччыларга барыларыгар дириҥ махталбын тириэрдэбин. Ону кытта бу тэрээһиммин өйөөн бэйэлэрин аҕаларын аатынан бириистэри туруорбут спонсордарбар, кэлэн көмөлөспүт, кэлбит дьону минньигэс аһылыган хааччыйбыт бар дьоммутугар, доҕотторбутугар дириҥ махтал буоллун. Тырахтарыыстар, механизатордар ааттара куруутун ааттана, өрө көтөҕүллэ турдун”, — диэн Терентий Федорович бэйэтин санаатын үллэһиннэ.

Онтон соҕотох кэрэ аҥар Туяра Самсонова күрэхтэһииттэн олус астыммытын, түһүмэхтэр бэркэ толкуйданан оҥоһуллубуттарын, бары тыраахтары ыытар дьонтон мындыры, сатабылы эрэйэллэрин, үчүгэйдик бэлэмнэнэн кэллэххэ, бириэмэни көрдөрүөххэ сөп эбит диэн этэр уонна тэрийээччилэргэ махталын тириэртэ.

Бу күн күрэхтэһиини көрө кэлбит дьон умсугутуулаах эрэ күрэхтэһиини буолбакка, сибиэһэй, сааскы тыаллаах күҥҥэ үс суол сылаас миини, сылаас чэйи, сахалыы астары амсайан бардылар. Онон дьэ бары өртүнэн бастакы күрэхтэһии табылынна.

“Амма олоҕо” хаһыат

Читайте дальше