Субуота күн Наталия Рязанская кэпсээнин ааҕан сынньанын. Кэпсээҥҥэ кырдьаҕас киһи барахсан кыраттан да хомойорун, киниэхэ урукку маллара олус күндү буолалларын, киһи киһиэхэ сыһыанын долгутуулаахтык суруйар.
От ыйа Бөтүрүөп куйааһын кэннэ аҕыйах хонук иһигэр эмискэ тымныйан хаалла: самыыры, силбиги бүрүммүтүнэн, барыаран-соҥуоран кэлэн, киһи эрэ итэҕэйиэ суоҕун курдук дьүһүн кубулуйа оҕуста. Дьэ маннык күҥҥэ Дьөгүөссэ оҕонньор бүгүн балыыһаттан тахсыахтаах. Санаатыгар, дьиэтигэр олус ыксыыр курдук. Күтүөтэ аах окко киирэн эрдэхтэрэ. Оттуур тэриллэрин төһө бэлэмнэммит дьон буолла? Саарбах… Билигин аныгы үйэҕэ дьон барыта тиэкиникэнэн оттууллар. Илиинэн үлэ букатын да умнууга хаалла. Оҕонньор чаһыны кыраҕытык кэтии олорон, үс чаас буолара уонча мүнүүтэ хаалбытын кэннэ, палааатыттан тахсан, кыра мал оҕолооҕун туппутунан, аллара түстэ.
Сэрэйбитин курдук, аллара кыра кыыһа Суонньа бу кэлэн кэтэһэн олорор эбит.
-Хайа, дорообо, аҕаа, хайдаххыный?”Абырах” үчүгэй ини? Кумааҕыгын барытын ыллым. Бырааһы кытта кэпсэттим. Таҥаһын бу баар, кэт,-диэбитинэн кыыһа чараас сонун, тирии бачыыҥкатын аҕалан аҕатын иннигэр куду аста.
-Тоҕо түргэнэй? “Абырах” үчүгэй бөҕө буоллаҕа, туох куһаҕана кэлиэй? Ол быраас ханна баарый? Бүгүн харахтаан көрбөккө, бу тахсан эрэбин ээ,-Дьөгүөссэ соһуйда.
-Баар бөҕө буоллаҕа. Хайдах үлэтигэр суох буолуой? Чэ, аҕаа, кытаат, Киэсэ кэтэһэн олорор. Ыксыыбыт. Бэкээрнэҕэ сылдьан өссө килиэп ылыахтаахпыт.
-Бээ, оттон бу бачыыҥкам быатын баайан биэр эрэ, илиим букатын бөҕүөрэн хаалбыт. Балыыһа олус тымныы, дьагдьайдым ээ,-Дьөгүөссэ ыксаабыта буолан, олуонатык туора-маара дайбанна.
-Чэ, бүттэ, маннык. Турдубут. Кэл, бу аанынан, сэрэн, кирилиэскэ,-Суонньа элбэхтэ сэрэтэн, аҕатын биир илиититтэн өйөөн, балыыһаттан таһааран, массыына кэлин олбоҕор хороччу олордон кэбистэ.
-Дьөгүөссэ, дорообо, доҕор! Хайа, кырдьаҕас, бэттэх кэллиҥ дуо? Эдэргэр түспүккүн дии, эмээхситтэр эккирэтэллэрэ буолуо,-күтүөтэ Киэсэ, идэтинэн, күлэн арсайда.
-Эккирэттэллэр бэрт буолуо этэ. Ойохтонуом этэ буоллаҕа. Хайа муҥун, түөһэйэ иликкэ, кыанар эрдэххэ. Өссө да биир дьахтары кырытыннарар уол оҕото буоллаҕым, -Дьөгүөссэ тэҥҥэ хаадьылаһан, сэҥийэтэ салҕалаан, сатамньыта суох эйэҥэлээн барда.
-Эмиэ солуута суох буолан эрэллэр, бу дьон, -Суонньа сөбүлээбэтэҕин биллэрэн, Киэсэ диэки кип-киэҥинэн көрөн кэбистэ.
Бу бириэмэҕэ дьиэтигэр баран эрэриттэн үөрэн, Дьөгүөссэ биир кэм таһырдьаны одуулаһа, хара былыт барыаран да турарыгар кыһаммакка, күтүөтүн массыынатын аһаҕас түннүгүнэн сөрүүн, чэбдик салгын кэлэрин, төһө кыалларынан, күүскэ эҕирийэ сатыы олордо.
ХХХ
Дьөгүөссэ оҕонньор сотору кэминэн төрөөбүт ыырыгар этэҥҥэ тирилэтэн айаннаан, тиийэн кэллэ. Тииттээх Эбэ барахсан. Үтүө да дойду. Бу сир-дойду хас биирдии омоон суолун, тыатын, алааһын, көлүйэтин, күөлүн кэрийэ ааҕан, аҕыйах сыллаахха дылы, Дьөгүөссэ барытын билэр этэ. Ол бэйэтэ бу номнуо, аҕыс уонус хаарын уулларан, дьон илиитигэр киирэн эрдэҕэ. Ол эрээри кырдьаҕас билигин да өйө-санаата дьэҥкэ, дьиэтин ис-тас үлэтин барытын бэйэтэ дьаһайан олорор, тэп курдук оҕонньор. Арай кырдьыы бэрээдэгинэн хаанын баттааһына хамсыыр уонна кыралаан сүһүөҕэ, дьарҕата былыкка-хаарга биллэр. Ону бу кыыһа, Суонньата, сайын, кыһын “абырахтатан” чөлүгэр түһэрэр.
Хаһан эрэ Дьөгүөссэ Кыра Дьөгүөссэ этэ, онтон Дьөгүөссэ уол буолбут кэмнэрдээҕэ, кэлин Массыныыс Дьөгүөссэ, билигин кэлэн, аҕыйах сыллаахтан бэттэх, Дьөгүөссэ оҕонньор буолан хаалла.
Сэбиэскэй кэмҥэ дьон ытыс үрдүгэр түһэрэр, бэркэ ытыктыыр, убаастыыр, хаһаайыстыба тутаах киһитэ этэ. Кинитэ суох от-мас үлэтэ, туох да сатаныа суох курдуга. Дьыл кэмин аахсыбакка, Дьөгүөссэ сайыннары-кыһыннары кыһалҕалаахха барытыгар кыаҕа баарынан көмөлөһөрө.
Икки кыыстааҕыттан, билигин бу дойдутугар кыра, мааны кыыһын кытта Суонньалыын олорор. Улахан кыыһа Даайата куоракка киир дии сатыырын, букатын буолуммат. Эчи, ол таас дьиэҕэ хараллан олоруон кэриэтэ, бэйэтин тэлгэһэтигэр көҥүл хаама да сылдьара үчүгэйгэ дылы. Эмээхсинэ Суурата анараа дойдуга аттаммыта уонча сыл буолла. Арыт онон тэһийбэт, кэлиҥҥи кэмҥэ өлбүт кэргэнин ахтара-саныыра элбээн да барда. Аһын-үөлүн да суохтуур. Суонньаны, ама, аҕатын аһаппат диэҥ баара дуо, аһатан бөҕө буолаҕа. Ол эрээри, саатар, үүттээх чэйэ да амтанныын атын ээ. “Дьэ, хор, ойох аһа диэн оннук күндү эбит” диэн арыт Дьөгүөссэ курутуйа саныыр.
Дьөгүөссэ оҕонньор алтахтаан, күтүөтүгэр өйөтөн массыынаттан бэрт эрэйинэн таҕыста. Дэлби көһүйэн хаалаахтаабыт. Суол дьэ кырдьаҕас киһини сылаппыт, сиһэ да баарын биллэрбитэ сүр.
Дьиэтигэр киирээт, чэйдиир да кыаҕа суох, тута тимир оронугар ааста. Сыттыгар төбөтүн уураат, тута мунна хаһыҥыраан, утуйан буккуруйан хаалаахтаата.
Киэһэ аҕыс ааһыыта уһуктан, дьэ өйүн-санаатын сааһылана сатыы сытта. Ол сытан арай хараҕын кырыытынан көрбүтэ, муннукка турар саатын сиэйпэтэ аһаҕас турар эбит. Хантан сэниэлэммитэ буолла, Дьөгүөссэ бэрт сылбырҕатык оронуттан ойон туран, тута сиэйпэтигэр ыстанна.
-Суонньаа, саабын ким ылла!?, — диэн бэрт олуонатык орулаан тэһэ барда.
-Туох буоллуҥ, аҕаа?!, — диэбитинэн хоһугар кыыһа көтөн түстэ.
-Саабын-саабын… ким ылла диибин ээ?, — диэн хос тоһоҕолоон, бэркэ ыксаабыт көрүҥнээх Дьөгүөссэ хос ыйытта.
-Оо, дьэ, хата, туох айылаах буолла диибин ээ. Сандал ылбыта үнүр. Мин көҥүллээбитим. Кус оҕолуом диирэ. Сайылыкка таһаарбыта. Долгуйума, сиэниҥ аҕалыа. Туттубат эрээри, туох айылаах айманнаххын?, — Суонньата бэрт холкутук сонньуйа былаастаан хардарда.
-Хайдах? Миигиттэн ол тоҕо ыйыппат? Саа хаһаайыныттан?, — Дьөгүөссэ ыгыччы кыыһыран, силэ бырдаҥалаан, тыын быһаҕас тыынан барда.
-Аҕаа, сааламмат буолбутун омуна суох сүүрбэччэ сыл буолла ини? Аны кэлэн ханна сааланаарыгын?
-Хайдах ханна диэн? Билигин да баҕардахпына ытар кыахтаахпын. Атаҕым дьарҕата аастар, бэйэм кус оҕолуур санаалаахпын, быйыл. Ханна баарый уолуҥ? Саабын сип-сибилигн аҕаллын!, — Дьөгүөссэ кыыһырбыта, ыгылыйбыта билигин да ааспакка, кыыһын диэки сүр үлүгэрдик хараҕа уоттанан, өтөрү-батары көрөн кэбистэ.
ХХХ
Дьэ, доҕоор, бу киэһэ Дьөгүөрэптэргэ саа араллаана уокка арыыны кутардыы эбии күөдьүйэн таҕыста. Быһаарсан-быһаарсан билбиттэрэ: Сандал эһэтин саатын сайылыкка илдьэн баран, күөлгэ киллэрбит уонна табаарыһыгар Киириккэ туттарбыт. Туу үппүттэр, илим көрбүттэр уонна киэһэ тахсалларыгар саа туһунан букатын да умнан кэбиспиттэр. Аны ол Мончоорустар уоллара соһуччу үөрэх туттарса бардым диэн, киэһэ дьиэтигэр тахсыбыт, сарсыҥҥытыгар куораттаан хааалбыт. Сибээскэ букатын да суох үһү.
-Олох саабын булгу булуҥ. Сандал сайылыктан саата суох кэлбэтин. Саҥатык саа этэ. Хайдах итинник ыйытыыта суох ылалларый?, — Дьөгүөссэ биир сиргэ таба олорбокко, куукуна иһигэр төттөрү-таары хаамыталыы сырытта.
-Бу ийэбит көҥүллээн ити, мин этэ сатаабытым, эһэҕит сөбүлүө суоҕа диэммин, -күтүөт Киэсэ оҕонньор дэлби аймаммытын көрөн, эҕэ-дьэҕэ буола сатаата.
-Саабын ол Мончоорустар уоллара ылан куоракка киллэрэн атыылаата буолуо, -Дьөгүөссэ сирэйэ уһаан эбии күлүгүрэн, таастыйан хаалла.
-Эс, ама хайаан, ол эргэ сааны мээнэ атыылаатаҕай? Бэрээдэктээх, үөнэ-күрдьэҕэтэ суох оҕо этэ, — Суонньа соһуйан саҥа аллайда.
-Дьону аны дэҥнээн, киһини дьыалаҕа тиксиһиннэрэҕит дуу, хайдах? Бүтэһик күммүн-дьылбын хаайыыга атаарар киһи буоллум быһыылаах. Өлүөм иннинэ дьэ умса хорутар дьон буоллугут, -Дьөгүөссэ тохтоон, эмискэ өрүтэ тыынаат, уһуутаабытынан чугас олоппоско лах гына олоро биэрдэ.
-Аҕаа, аата сүрүн, тылым баар диэн, аньыы, ону-маны буолары-буолбаты дойҕохтооҥҥун. Утуйуоҕуҥ чэ. Сарсын от үлэтэ. Көстүө-көстүө, айа манна түүннэри сымыйанан, -Суонньа сөбүлээбэтэҕин биллэрэн, бэрт тыастаахтык утуйар хоһун диэки тилир гынан хаалла.
ХХХ
Бу түүн Дьөгүөссэ көрбүт хараҕын букатын симпэтэ. Туой саата хараҕар элэҥнээн кэлэ турар. Хайдах бу уон иккилээх саатын эдэр-сэнэх сылдьан, икки хонук суолга хонон тура-тура, куораттан анаан-минээн атыылаһан таһаарбыта, кэлээтин кытта доҕоругар Торуой Ньукулайга көрдөрө сүүрбүтэ, субу илэ курдук көстөн ааһар. Оо, доҕоро ол сахха кини саатыгар ымсыырбыта эриэхсит. Бэл, киниэхэ да биирдэ уларсыбатаҕа, оннооҕор ыттаран да көрбөтөҕө. Ол бэйэлээҕин бу сиэнэ уол, ыйытыыта суох ылан, оруо маһы ортотунан быһыыланнаҕын? Ханна-ханна тириэртэ? Олох да алдьатан баран сымыйанан кэпсииллэр дуу? Ол эрээри Сандал оннук куһаҕан адьынаттаах оҕо буолбатахха дылы ээ. Саам барахсан ыраахсыта, бөҕөтө, арыыта-сыата да билигин үчүгэй этэ. Сыл аайы сууйа-сото сылдьыбытым даҕаны… Чэ, бээ көстөр ини, сүттэ дуу, ким эрэ илдьэ бардаҕа, Мончоорустар уоллара туохха эрэ эргиннэ ини диэн арааһы барытын санаан оҕонньор оронугар түүнү мэлдьи эргичиҥнии сытта.
Сарсыарда күн тахсыыта Дьөгүөссэ олус эрдэ турда. Санаата буолбакка, сиэйпэтин хаттаан өҥөс гынан көрдө. Саа суоҕун курдук суох. Саатар, бу аныгы тэриллэрин сатыыра буоллар, Сандалга бэйэтэ да эрийиэ эбит.
-Суонньаа, тур эрэ хотуой, эрий уолгар. Саам көстүбүт дуо?-диэн кыыһа аах сытар хосторугар оҕонньор сыбдыйан киирэн, атаҕыттан тардыалаата.
-һуу, бу да оҕонньору. Киһи сүрэҕин хайытаҥҥын, аҕаа. Чаас олус эрдэ дии. Аматын да иһин,түүннэри көрдүө да ол оҕо. Бар, сытан, сынньана түс. Мин алта аҥарга туруом, -диэт, Суонньата арбайбытынан хат сымнаҕас оронугар ньимис гынан хаалла.
Дьөгүөссэ тугу гыныан билбэккэ, таһырдьа таҕыста. Төбөтө туох да ыалдьыбыта сүрдээх, ыаҕастаах уу курдук. Чэ, ону ол диэбэккэ, күүлэ айаҕар, күннээх сиргэ чочумча хороллон олордо. Нуктаан барда. Эмискэ кырдьаҕас ыттара үрэн баргыйбытыгар уһукта биэрдэ. Ааһан иһэр сылгылары үрэр эбит.
Оҕонньор сотору олорбута буолаат, туохха эрэ тэһэ астарбыттыы, соруктаах аҕайдык дьиэтигэр киирдэ. Чаһытын көрбүтэ алта буолан эрэр эбит.
-Суонньа, Киэсэ, туруҥ, күн ыраатта. Алта аҥар буолла,-дии-дии хосторун сабыытын өҥөс гынна.
Сотору Суонньалаах Киэсэ туран тугу эрэ таһырдьа отур-ботур кэпсэттилэр. Онтон Суонньа дьиэтигэр киирэн чэй өрөр, күөрчэх ытыйар түбүгэр түстэ.
-Суонньаа, эрий эрэ уолгар.
-Тохтоо эрэ, аҕаа, туос ааттаах. Сандал аҕата тиийиэр дылы утуйа сытар буолааччы. Аныгы дьон утуйаллар. Кэл, хата, чэйдэ ис, суораккын, күөрчэххин сиэ, -Суонньа остуол тардыбытынан барда.
Дьөгүөссэ саҥата-иҥэтэ суох кэлэн чэйин хаста да омурдубута буолаат, ойон туран таһырдьа таҕыста. Хотуур таптайа олорор күтүөтүгэр таһыгар сардьаллан тиийэн, олох мас баарыгар олорунан кэбистэ:
-Хайа, Киэсэ, төһөҕө айанныыгын? Бүгүн олох саабын буллаххытына сатанар, илдьэ кэлээриҥ, -диэтэ.
-Оннук-оннук, булуохпут. Саа көстүө, наһаа айманыма, Дьөгүөссэ. Бу күннэргэ күн-дьыл туран биэрдэр, охсуубутун кыайыа этибит. Ардаабат ини?, -дии-дии Киэсэ оҕонньортон хоруй эрэйдэ да, биирэ өйө-санаата атыҥҥа буолан, халлаан туругар кыһаммат киһи буолан биэрдэ.
-Саабын, Киэсэ, буллаххытына сайылыкка ампаарга эргэ кууллар бааллар, онно суулаан аҕалаарыҥ, сыгынньах илдьэ кэлээйэҕит, сэрэхтээх, — Дьөгүөссэ эппитин үрүт үрдүгэр хатылыы олордо.
ХХХ
Дьоно бары оттуу барбыттарын кэннэ Дьөгүөссэ дьиэҕэ соҕотох хаалла. Кэтэстэххэ баранан испэт күнүн-дьылын манаста. Кыыһа хаалларбыт торуойун сылыттыбата, чэй өрүммэтэ, хорчорхой килиэбинэн уонна сылбырхай уунан топпукка дылы буолла.
Киэһэ тоҕус чаас саҕана Киэсэлээх Суонньа тыраахтардарын тыаһын Дьөгүөссэ оҕонньор эндэппэккэ биллэ. Олбуорга чугаһаан, ыраахтан чарапчыланан көрдө. Сиэнэ Сандал тоҕо эрэ көстүбэт.
-Хайа, саабын буллугут дуо?, — диэбитинэн Дьөгүөссэ өссө да тыраахтартан түһэ илик дьонтон тоокколоһон барда.
-Суох, саа көстүбэтэ. Арааһа, ол Мончоорустар уоллара илдьэ барбыт быһыылаах. Сандал бүгүн күнү быһа көрдүү сатаата да, булбата, — дии-дии Суонньа буруйдаммыттыы умса көрөн, тыраахтартан түһэн кэллэ.
-Хайдах оннук? Оччотугар Мончоорустарга эрий, хотуой. Туох үлүгэрэй?!, -Дьөгүөссэ эмиэ айманан барда.
-Эрийбитим-эрийбитим. Өссө бэҕэһээ эрийбитим. Ким да билбэт этэ. Чэ ол эргэ сааны хараһыйан, сүтэрэ кэлэн сүттэҕэ.
-Эргэ саа буолуо дуо? Саҥатык саа, туруга олох үчүгэй этэ, — Дьүгүөссэ хайдах эрэ ис-иһиттэн ыгылыйан, барыах-кэлиэх сирин билбэт курдук мээнэнэн мэлээриҥнээн барда.
-Оо дьэ, аҕаа, мин оскуолаҕа үөрэнэр кэммэр ылбытыҥ дии. Мин биэс уоммун, бэлиэр, аастым. Маннык буоларын билбитим буоллар, Сандалга букатын да көҥүллүөм суоҕа этэ, — Суонньа сонньуйан үөһэ тыынаат, дьиэтин диэки соруктаах аҕайдык хаама турда.
Бу түүн Дьөгүөссэ эмиэ аанньа утуйбата. Үдүк-бадык, туох эрэ хаары, ардаҕы, самыыры түһүүргэ дылы гынна. Маннык сытан өссө, баҕар, саам төннөн кэлбитэ буолаарай диэн, сотору-сотору уутун быыһыгар сиэйпэтин аанын кыҥастаһа сатаата. Сарсыарда сүрэҕэ өлөхсүйэн, бары дьарҕата барыта көбөн, букатын сэниэтэ суох уһугунна. Бэл, хараҕын халтаһалара кытта ыараан хаалбыкка дылылар.
Дьөгүөссэ оҕонньор сарсыардааҥҥы аһылыкка кыайан турбата. Суонньа аҕата ыалдьыбытын көрөн, аны бэйэтэ айманан барда.
-Бу сааттан сылтаан, кырдьык, аны аҕабыт анараа дойдуга бараары гынна. Дабылыанньата тахсыбыт аҕай. Биэлсэр Аннаны ыҥыран укуол дуу, систиэмэ дуу туруортардахха табыллар. Мин бүгүн окко барбаппын. Аҕабын ыарыылыам. Сандал сааны булгу бүгүн буллун. Оҕо оонньуута буолбатах. Эһэтин өлөрөрө кэллэ,- диэн Суонньа Киэсэтин сүгүн чэйдэппэккэ, биир тыынынан кутан-симэн кэбистэ.
Киэсэ да бэри диэн бэркиһээтэ, кырдьаҕас киһи туох да буола илигинэ, бүгүн хайаан да саалаах төннөргө сананна.
ХХХ
Киэһэ алтаны эрэ ааһыыта, Киэсэ тыраахтара бэрт тыастаахтык бирилээбитинэн кэлэн, дьиэ ойоҕоһугар хорус гына түстэ. Суонньа соһуйан түннүгү өҥөс гынаат, таһырдьа ыстанна. Арай көрбүтэ, айдааннаах сааларын күөрэччи туппутунан, дэлби үөрбүт сирэйдээх Сандал сүүрэн иһэр эбит. Кэнниттэн Киэсэтэ эмиэ туох эрэ диир, күлэн арсайар.
-Ийээ, буллубут-буллубут! Мончоорус Киирик күөлгэ киириигэ улахан тииккэ ыйаан баран, миэхэ эппэккэ барбыт эбит. Төлөпүөнүн симкатын уларытан, бүгүн саҥа кэпсэттим бу. Саа уонна олох да былыр үйэҕэ эпчиэскэлээн баран сылдьар эбит, эргэрбит. Аҕам инньэ диэтэ.
-Хайаатын даҕаны, ыл, эһэҕэр киирэҥҥин илиитигэр туттар. Олох сытынан кэбистэ. Итэҕэйбэтэргин көр, -дии-дии саалаах уолун дэллэриппитинэн аҕалан, Суонньа эһэтин хоһугар үҥүлүтэн кэбистэ.
Хос ортотугар биирдэ баар буолаат, Сандал олус соһуйда, соторутааҕыта эрэ күлэ-үөрэ сылдьар эһэтэ киһи билбэт гына дьүдьэйэн, кыччаан-оччоон хаалбыкка дылы. Сирэйэ-хараҕа дэлби кырыыланан, күлүгүрэн, субу таҥаралыах курдук нэһиилэ эппэҥнии сытар эбит. Эһэтэ бу айылаах буолбутун көрөн, Сандал бэркэ ыгылыйда, ыксаата:
-Эһээ, эһээ, уһугун. Сааҕын аҕаллым бу, -дии-дии сааны эһэтин сирэйин иннигэр үҥүлүттэ.
Дьөгүөссэ оҕонньор сиэнин саҥатыттан уһуктарга дылы гынна. Икки кыараҕас харахтара маҥнай сэрэммиттии, сэниэтэ суох ибигирээн арыллан кэллилэр, онтон эмискэ кэҥээн, мичилийэ үөрэ түстүлэр. Оҕонньор уһуутаабытынан саатын хаба тардан ылла, онтон бэйэтигэр ыксары тардынаат, хам кууспутунан олоро биэрдэ.
-Оо, ол иһин даҕаны! Баар-баар буолумна саам барахсан! Хайаан мин оҕом эһэтин саатын дьоҥҥо биэриэй, хара тыаҕа сүтэриэй!?, — дии-дии эмиэ да махтанан, эмиэ да саа көстүбүт үөрүүтүгэр Дьөгүөссэ хараҕыттан уу-хаар баһан барда. Онтон дьарамай санна тохтоло суох ибигирээн, саатын икки куура-хаппыт илиилэринэн сүрэҕин туһаайыытынан кууһан олорон эрэ, оҕонньор балачча өр саҥа таһааран ытаата.
Суонньа аҕатын кытта тэҥҥэ үөрүүтүттэн хараҕын уутун кыаммата. Киэсэлээх да Сандал арыый да бэтэрээнэн туттунан турдулар. Онтон бары күө-дьаа буолан, аҕыйах хонук иһигэр ыал аатыттан аһара сыспыт күрүөйэх сааны, эһэлэриттэн арааран ылан, тута иччитин сиэйпэтигэр көрдөрбүтүнэн хам кэлгийэн, тимир күлүүһүнэн тыастаахтык хатаан кэбистилэр.
Дьөгүөссэ оҕонньор дьэ санаата көнньүөрэн, бу киэһэ эдэригэр түспүттүү, иһирдьэнэн-таһырдьанан киирэ-тахса кыадьайда. Дьонун кытта остуол тула олорон, ирэ-хоро сэлэстэ, тото-хана аһаата, от үлэтин-хамнаһын туһунан ылахтаста, сиэнин үөрэҕин сураста. Суонньаттан хас ынаҕа төһөлүү үүтү биэрэрин кытта тоокколоһон, урут бэлиэтэнэр тэтэрээтигэр эмиэ сурунан кэбистэ. Таһырдьа тахсан халлаан сиигин батыһа көрөн, сарсын-өйүүн от үлэтигэр бэрт күннэр турууһулар диэн сылыктаан, дьонун үөртэ. Быһата, дьиэлээх хаһаайын киэбин толору кэтэн, саха тэҥэ суох сананан, син эр киһи элээмэтэ буолан, сэҥийэтэ салҕалаан, сатамньыта суох үөрэн, биир кэм эйэҥэлии олордо.