Ыам ыйын 12 күнэ – медицинэ сиэстэрэтин аан дойдутааҕы күнэ. Сиэстэрэ төһө да алын сүһүөх медицинэ үөрэхтээх буоллар, быраас уҥа илиитэ, көрөр хараҕын дьүккэтэ, ыарыһаҕы кытары быһаччы үлэлиир аналлаах исписсэлииһинэн буолар. Киниттэн сүрдээх элбэх тутулуктанар. Үрүҥ лыахтыы тэлээрэн, амарах-аламаҕай санаатынан, дьоҥҥо-сэргэҕэ кыһамньытынан, дириҥ билиитинэн эмтэнээччи туругун бөҕөргөтүөн уонна үтүөрэр болдьоҕун түргэтэтиэн сөбүн киһи хайдах да мэлдьэспэт. Ол курдук, биһиги нэһилиэккэ ытыктаныан ытыктанар, биэс уонча сыл аннараа өттүгэр мааны кийиит буолан сүктэн кэлиэҕиттэн харыс сири халбарыйбакка, олоҕун улахан аҥарын медицинэ сиэстэрэтин идэтигэр анаабыт киһинэн Дария Тихоновна Никитина буолар.
«Мин 1951 сыллаахха Амма оройуонун Лээги нэһилиэгэр төрөөбүтүм. Биһиги бииргэ төрөөбүт 7 оҕоттон мин кыралара этим. Инньэ гынан эдьиийдэрим, убайдарым үрдүк үөрэҕи бүтэрэн, үлэһит буоланнар атын сирдэргэ ыал буолан олохсуйбуттара. Онон ийэбин, аҕабын көрөөччү мин эрэ хаалбытым. Ийэм эдэр сааһыттан ыарыһах этэ. 1968 сыллаахха Лээги нэһилиэгин көһөрөр буолбуттара, онон биһиги Уорайга көспүппүт. Ийэм сотору-сотору Уорайга сытан эмтэнэрэ. Оччолорго кылаабынай бырааһынан Петр Васильевич Кириллин үлэлээбитэ. Кини сүбэтинэн лаборант куурсугар үөрэнэн кэлбитим. Ол кэннэ биир сыл Уорайга лаборанынан үлэлээбитим. Онон 18 сааспыттан үрүҥ халааттаах аанньаллар кэккэлэригэр киирбитим. 1969 сыллаахха оройуон киин балыыһатыгар ыҥыраннар лаборанынан үлэлэппиттэрэ, күннэри-түүннэри вызовынан сылдьарым. 1970 сыллаахха ийэм өлөн, аҕабынаан 2 Чакыр нэһилиэгэр көһөн кэлбиппит, онно дьааһылаҕа сиэстэрэнэн үлэлии киирбитим. 1971 сылга Дьокуускайдааҕы медициинэ училищетыгар сиэстэрэ үөрэҕэр киирэн 1974 сыллаахха бүтэрбитим. Дойдубар кэлээппин кытары оройуон киин балыыһатын анааһынынан Болугур учаастактааҕы балыыһатыгар дьуһуурунай сиэстэрэнэн икки сыл үлэлээбитим. 1975 сыллаахха Егор Васильевич Никитинныын ыал буолан Алтан нэһилиэгэр көһөн кэлбитим.
Эһиилигэр бастакы оҕобут, кыыспыт Сайыына күн сирин көрбүтэ. 1977 сылтан Алтан учаастактааҕы балыыһатыгар дьуһуурунай сиэстэрэнэн үлэҕэ киирбитим. Манна ыстаарсай сиэстэрэнэн 25 сыл, тэрилтэбит идэлээх сойууһун бэрэссэдээтэлинэн 20 сыл үлэлээбитим, онон 2006 сыллаахха «Саха Өрөспүүбүлүкэтин идэлээх сойууһун хамсааһыныгар киллэрбит кылаатын иһин» анал бэлиэнэн наҕараадаламмытым. Үлэбэр үрдүк ситиһиилэрим иһин «СӨ доруобуйатын харыстабылын туйгуна» бэлиэни, иккис дойду оҥостубут Алтаммар киллэрсибит кылаатым иһин «Алтан нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо» үрдүкү ааты иҥэрбиттэрэ. Үйэ аҥарын кэриэтэ олохпун медицинэҕэ анаабыт эбиппин. Алтаҥҥа үлэлии кэлэрбэр 30-ча сылы быһа үтүө суобастаахтык үлэлээбит сиэстэрэлэр Мария Николаевна Назарова, Октябрина Семеновна Уварова, Анна Ивановна Макарова, Августина Николаевна Дьячковская, биэлсэр Анна Павловна Петрова, быраас Николай Саввич Соловьев, санитаркалар Анастасия Даниловна Дьячковская, Федора Афанасьевна Тарабукина, Анна Семеновна Лазарева, Софья Архиповна Борохина, Клара Егоровна Адамова, завхозтар Василий Архипович Чабыкин, Константин Иванович Неустроев бааллара. Оччолорго балыыһа дьиэтэ эргэ, кыараҕас, 7 оһохтоох, ыарахан усулуобуйаҕа үлэлээн, Алтан олохтоохторун оҕолорун барытын төрөтөн, эмтээн-томтоон, дьон-сэргэ махталын ылбыт медиктэр, идэлэрин толору баһылаан, айылҕаттан ананан төрөөбүт курдуктар этэ. Оннук дириҥ уопуттаах үлэһиттэри кытта 4-5 сыл үлэлээн хаалбытым.
Коммунар Михайлович Ермолаев Сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн олорор кэмигэр үлэ бөҕө барар этэ. Ол курдук, субуотунньукка, окко-маска тахсарбыт, уопсай хотоҥҥо саас ньирэй төрүүрүгэр дьуһуурустубаҕа хонон кэлэр этибит. Балыыһа кэлэктиибигэр сайын ходуһа биэрэллэр этэ, онно кылгас сайыммыт ааһара. Тэрилтэлэринэн спортивнай күрэхтэһиилэр, кэнсиэрдэр ыытыллалларыгар куруук инники кэккэҕэ сылдьарбыт. Хас бырааһынньык аайы балыыһабытыгар суунуу-тарааныы, испиэскэлээһин буолара. Кыһынын балыыһа икки дьиэтин хаарынан сыбыырбыт, 7 оһох оттуллар маһын сыыһын ыраастааһына, маны сэргэ, ыанньыксыттары солбуйуу, сопхуос хотонун сыбааһына, былах быһыыта, дулҕа хомуйуута барыта тэрилтэлэр үлэһиттэрин субуотунньуктарынан ыытыллара. Балыыһа үлэһитэ барыта дьахтар аймах, үксүлэрэ элбэх оҕолоох ийэлэр, хаһан да дьиэбит, оҕолорбут диэбэккэ эр дьонтон итэҕэһэ суох хамсаналларын, үлэ үөһүгэр сылдьалларын билигин, аныгы үлэһиттэргэ тэҥнээн көрө-көрөбүн сөҕөбүн эрэ, үйэтэ оннук буоллаҕа буолуо. Ол саҕана эр дьону дьиэҕэ көрбөккүн, от-мас бэлэмнии, бултуу-алтыы сылдьаллар, дьиэ-хотон үлэтэ барыта дьахтар нарын санныгар сүктэриллэрэ. Ону ол диэбэккэ, оччотооҕу дьахталлар уопсастыбаннай үлэттэн туора турбаттара, барытыгар кыттыһан иһэллэрэ. Бу үлэлэр барыта идэлээх сойуус ыҥырыытынан, тэрийиитинэн бараллара. Идэлээх сойуус бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит кэмнэрбэр маннык эрэллээх, эйэлээх кэлэктииптээх буоламмын үлэбит таһаарыылаах, кэнэҕэскилээх этэ диэн кэллиэгэлэрбэр дириҥник махтана саныыбын.
Үлэлээбитим тухары тэрилтэбэр араас дьону кытары алтыһан, биир дьиэ-кэргэн курдук өйдөһөн-өйөһөн кэлбитим. Барыларын истиҥник-иһирэхтик саныыбын. Хас биирдиилэрэ мин олохпор туох эрэ саҥаны, сонуну киллэрэн, умнуллубат түгэннэри бэлэхтээн, сүрэхпэр сылаас өйдөбүл буолан иҥэн сырыттахтара. Хамсана үөрэммиччэ, билигин да таах олорбоппун. Дьахтар сатыырын барытын сатыыбын. Сир астаан, оҕуруот үүннэрэн, кыстык аһын тууһаан-кэнсиэрбэлээн, таҥас тигэн, баайан бириэмэбин атаарабын. Кылтан-сиэлтэн сэлээппэлэри, дэйбиирдэри, угунньалары хатан оҥоробун. 6 сиэммин кытары бодьуустаһабын. Эдэр сылдьан кэрийбэтэхпин, сынньамматахпын ситиһэн оҕолорбунаан, сиэннэрбинээн сири-дойдуну көрөбүн, бу кулун тутар ыйга сылаас дойдуга — Таилаҥҥа баран сынньанан кэллим. Олох биир сиргэ турбат, олох күөстүү оргуйар», — диэн Дария Тихоновна кэпсээнин түмүктээтэ.
Бу — куруук сырдыгынан-сылааһынан сыдьаайар, үөрэн мичилиҥнии сылдьар харахтар, эрчимнээх куолас төһөлөөх элбэх ыарахан ыарыһахха эрэл кыымын сахпыттара, номнуо чэрдийбит илиилэр үтүөрэргэ, өрүттэргэ сирдээбиттэрэ буолуой?! Идэҕэ бэриниилээх буолуу чаҕылхай холобурунан кини буолар – үрүҥ халааттаах аанньалбыт Дария Тихоновна.
Татьяна АТЛАСОВА