Амма нэһилиэгин олохтооҕо, “Сардаана” оҕо сайдар киинин музыкаҕа уһуйааччыта Ольга Илларионова Казань куоракка ыытыллыбыт “Арассыыйа норуоттара — биир дьиэ кэргэн” диэн этнографическай бэстибээлгэ кыттыыны ылан саха норуотун култууратын билиһиннэрдэ. Бэстибээли Татарстан үөрэххэ уонна наукаҕа министиэристибэтэ, Казаннааҕы тутуу колледжа тэрийэн ыыттылар.
Биһиги киэҥ Арассыыйабытыгар 130-тан тахса араас омук олорор. Хас биирдии норуот бэйэтэ туспа хатыламмат култууралаах. Амма нэһилиэгин олохтооҕо, «Сардаана» уһуйаан музыкаҕа салайааччыта Ольга Илларионова бу бэстибээлгэ төрөппүт быһыытынан ыҥырыллан кытынна. Ольга Иосифовна бэстибээлгэ норуоппут култууратын, национальнай көстүүмүн кытта билиһиннэрдэ уонна кыл кырыымпаҕа оонньоон дьон кутун тутта.
«Казань куорат архитектураҕа, тутууга үөрэтэр колледжын, ыҥырыытынан “Арассыыйа норуота — биир дьиэ кэргэн» диэн бэстибээлгэ кыыспынаан Айталыын кыттан кэлбиппит. Айта Амматааҕы лиисиэйгэ бастакы кылааһыгар үөрэнэр. Кыысчааным атын дойду бэстибээлигэр кыттар баҕаттан хомуска оонньуурга үөрэннэ. Улахан оҕом Диана Казань куоракка архитектор, тутааччы идэтигэр 4-с кууруска үөрэнэр. Уолум Андрей Амма 2-с нүөмэрдээх оскуолатыгар 9 кылааска үөрэнэр. Мас тардыһыытынан сөбүлээн дьарыктанар. Хайдах бу бэстибээлгэ кытынныбыт диир буоллахха, колледж учууталлара, устудьуоннара Саха сирин туһунан элбэҕи билиэхтэрин баҕараннар, Дианабар этии киллэрбиттэр этэ. Онно сөбүлэҥ ыланнар, бэлэмнэнии үлэтин саҕалаабыттар. Элбэх атын омук оҕолоро түмсэннэр, уоллуун-кыыстыын, оҕом Дианам салайыытынан , сахалыы үҥкүү хамсаныыларыгар, хомуска оонньуурга үөрэнэн киирэн барбыттар. Тиийэн бараммын, бэлэмнэнии кэмигэр биири сөҕө санаабытым: билиҥҥи ыччат урут билбэтин, саҥаны түргэнник да ылынар эбит диэн. Амматтан айанныырбар саха төрүт таҥаһын, хомуспун, кыл-кырыымпабын, тыас таһаарар музыкальнай тэриллэрбин илдьэ барбытым. Онтон устудьуоннар сыанаҕа үҥкүүлүү, ыллыы-туойа, таҥнан-симэнэн тахсыбыттарын, сирэйдэрэ үөрүүнэн сырдаабытын көрөммүн долгуйдум. Өйдөөн көрбүтүм: кэтэн турар көстүүмнэрин барытын бэйэм тикпит эбиппин. Биһиги сахалыы таҥаспыт оҕолору киэргэппитин көрөммүн ээр-сэмээр үөрдүм, киэн тутуннум. Аны хомуспутун устудьуоннар да, учууталлар да олус сөбүлээтилэр: «Кыракый гынан баран дорҕоонноохтук, алыптаахтык тыаһыыр эбит», — диэн кэрэхсээтилэр.
Быйыл тапталлаах Аммабытыгар Олоҥхо ыһыаҕа ситиһиилээхтик буолан ааспыта. Өрөспүүбүлүкэбит бары улуустарыттан кыттааччылар, ыалдьыттар үөрэн, дуоһуйан барбыттара. Онно мин 111 кырыымпаһыттар ортолоругар киирэн, үөрэнэн, оонньоон кыттыбыппыттан дьоллонон сылдьабын. Өбүгэлэрбит сөбүлүүр кыл- кырыымпам Казань куоракка диэри көтүттэ диэммин эмиэ сөҕөбүн. Татарстан өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин министиэристибэтин тэрийиитинэн быйыл Россияҕа Дьиэ кэргэн сыла биллэриллибит чэрчитинэн араас омук: чеченнэр, грузиннар, казактар, татаардар уонна сахалар олохторун, төрүт култуураларын көрдөрөр бэстибээл тэрийэн ыытаннар, дьону түмэннэр, кырдьык, биир дьиэ кэргэн эбиппит диэн санааҕа бары тиийбиппит. Кыра театрализованнай көрдөрүү кэнниттэн хомус, кырыымпа доҕуһуоллаах саха норуотун ырыатын кыргыттарбын кытта ыллаатыбыт. Көрөөччүлэрбит чуумпуран, болҕойон олорон иһиттилэр, үөрбүттэрэ сирэйдэригэр көстөр. Учууталлар, устудьуоннар бэйэлэрин санааларын эппиттэрин умнуом суоҕа. Ол курдук “Саха сирин норуота кыратыттан кырдьаҕаһыгар диэри төрүт култуураҕытын дууһаҕытыгар, хааҥҥытыгар илдьэ сылдьар эбиккит. Ити аскытыттан, таҥаскытыттан, музыкальнай тэриллэргититтэн, тулалыыр эйгэҕитигэр харыстабыллаахтык сыһыаннаһаргытыттан көстөр», — диэбиттэриттэн олус үөрдүм, астынным. Татаар норуота бэйэлэрин эрэ култуураларын өрө туппаттар эбит диэн сэҥээрдим. Онон, бу 2024 сыл мин дьиэ кэргэммэр эмиэ улахан суолталаах буолла. Түгэнинэн туһанан, төрөппүттэрбэр Матрëна Ивановна уонна Иосиф Иннокентьевич Расторгуевтарга, кэргэним дьонугар Марианна Артëмовна уонна Алексей Алексеевич Илларионовтарга истиҥ махталбын тириэрдиэхпин баҕарабын. Эһиги тапталгыт, өйөбүлгүт, сылаас сыһыаҥҥыт туохха да тэҥнэммэт күүспүтүгэр күүс эбэр, инникигэ эрэлбитин күүһүрдэр, биһигини ыраахха кынаттыыр. Күндү дьоммор кытаанах доруобуйалаах уһун дьоллоох олоҕу баҕарабын уонна Кэлэн иһэр Саҥа дьылынан истиҥ эҕэрдэбин тириэрдэбин», диэн этэр Ольга Иосифовна.
Нина ПЕРФИЛЬЕВА.