Дьокуускай куоракка Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан норуоттар Доҕордоһууларын дьиэтигэр норуот тапталлаах ырыаһыта Валерий Ноев төрөөбүтэ 85 сылыгар анаммыт үбүлүөйдээх тэрээһиннэри түмүктээтилэр. “Мин дууһам ыллыыр” диэн хас да улуус ырыаһыттара кыттыылаах ырыа бырааһынньыга ыытыллан, сылдьыбыт эрэ киһи барыта дууһалыын сынньанан, Валерий Ноев туһунан өссө элбэҕи билэн бардылар. Кэнсиэри Амма уонна Мэҥэ Хаҥалас улуустарын култуураҕа салааларын салайааччылара Иван Иванов уонна Анна Исакова ыыппыттара эмиэ бэйэтэ туспа ураты түгэн буолла.
Кэнсиэр түөрт түһүмэҕинэн арахсан, олус истиҥник барда. Манна Амма, Мэҥэ Хаҥалас, Нам, Чурапчы, Уус-Алдан улуустара Бүлүү, Дьокуускай куорат ырыаһыттара кыттыыны ыллылар.
“Быйыл Валерий Власьевич Ноев үбүлүөйдээх сылыгар ананан өрөспүүбүлүкэбитигэр араас таһымнаах тэрээһиннэр ыытылыннылар. Аны билигин номнуо төрөөбүтэ 90 сылын көрсө ыытыллыахтаах тэрээһиннэр торумнара оҥоһуллан саҕаланна. Валерий Власьевич айар үлэтин үйэтитэр араас тэрээһиннэр, радио уонна телевидение биэриилэрэ, кинигэлэр, музыкальнай дискэлэр, ырыанньыктар саҥаттан саҥа хайысха ыланнар ааҕааччыны, көрөөччүнү, истээччини, ырыа толороочулары уонна айааччылары хабаннар тиһигин быспакка ыытылла тураллар. Быйыл “Саха” көрдөрөр иһитиннэрэр компания биэриилэр хатылааһыннарын көрдөрөн көрөөччүлэрин сэргэхситтэ, Валерий Власьевич айар үлэтин тарҕатыыга кылаатын киллэрдэ. Онон түгэнинэн туһанан “Саха” көрдөрөр иһитиннэрэр компания салайааччытыгар Олег Марковка уонна радиосуруналыыстарыгар махтанабыт. Аан бастаан үйэтитии тэрээһинэ 1979 сыллаахха, Валерий Ноев төрөөбүтэ 40 сылыгар, кини киинэ түспүт сиригэр Амма улууһун Алтан нэһилиэгэр буолбута. Онно аан бастаан ахтыы- киэһэтин тэрийэн ыыппыттара. Бу тэрээһиҥҥэ ийэтэ Мария Васильевна, чугас аймахтара, уола Валерий, бииргэ үлэлээбит үөлээннээхтэрэ буолан сүрдээх истиҥ ахтыы киэһэтин ырыанан — тойугунан киэргэтэн ыыппыттара. Ити кэннэ 1988 сылтан 1993 сылга диэри Афанасий Мигалкин Мэҥэ Хаҥалас оройуонун райкомолун бастакы сэкэрэтээрэ буола олорон, мелодист Виталий Андросовы кытта сүбэлэһэннэр, илин эҥэр ЫБСЛКС райкомнарын бастакы сэкэрэтээрдэрин кытта илии баттаһаннар, Валерий Ноев аатын үйэтитээри уонна ырыаларын киэҥ эйгэҕэ тарҕатаары киин оройуоннарынан көһө сылдьар ырыа күрэһин балаһыанньатын оҥорон, бигэргэтэн ырыа түһүлгэлэрин ыыппыттара. Ол курдук Майаҕа “Майа сайына”, Аммаҕа “Кыыс Амма”, Бороҕоҥҥо “Мүрү-Мүрү барахсан”, Ытык Күөлгэ “Талыы-талба Таатта”, Намҥа “Эҥсиэли хочотугар” уонна Чурапчы Мындаҕаайытыгар “Ырыа алыптаах кустугар” диэн ырыа күрэстэрэ ыытыллыбыттара. Быйыл Майаҕа, Комсомольскай болуоссакка мэҥэ тааһа кэлэн оннун булла уонна эһиил ситэриллэн-хоторуллан дьон-сэргэ көрүүтүгэр арыллыаҕа. Бу хамсааһыны тэрийсибит киһибитигэр Афанасий Васильевич Мигалкиҥҥа махталбытын этэбит”, — диэн Валерий Ноевка анаммыт тэрээһиннэри тэрийээччилэртэн биирдэстэрэ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Саргылана Адамова-Алтан Кыыс кэпсиир.
Көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр, уостан түспэт ырыалары суруйбут Валерий Ноев сырдык аатын үйэтитиигэ ыытыллыбыт ырыа күрэхтэригэр муҥутуур кыайыылаахтар быһаарыллаллара. Бу киэһэ кинилэр ааттара дорҕоонноохтук ааттанна. Бу бэйэтэ туспа история буоллаҕа. Ол курдук 1988 с. Майаттан Еремей Гоголев, 1989 с. Амматтан Сардана Михайлова, 1990, 1991 сылларга Бороҕонтон Клавдия Мурукова, 1992 с. Намтан Юрий Иванов, 1993 с. Бороҕонтон Константин Иванов, 1999 с. Хорообуттан Петр Сергучев, 2004 с. Бүлүүттэн Николай Прокопьев, 2009 с. Анастасия Николаева, 2014 с. Төҥүлүттэн Терентий Егоров, 2019 с. Дириҥтэн Валерий Корякин, 2024 с. Амматтан Владимир Дедюкин Гран При хаһаайыннара буолбуттара.
“Валерий Ноев үбүлүөйдээх сылларын көтүппэккэ Амма уонна Мэҥэ-Хаҥалас улуустара ырыа ыһыахтарын, күрэстэрин ыытан кэллилэр. Ону таһынан биирдиилээн баянистарга, народнай инструменнар оркестрдарыгар, ырыа айааччыларга, кини ырыатыгар анаан үҥкүү айааччыларга, бөлөҕүнэн уонна биирдиилээн толорооччуларга анаан араас таһымнаах күрэстэр эмиэ буолбуттар. Онно барытыгар өйөбүл буолбут улуустар аҕа баһылыктарыгар, култуура үлэһиттэригэр, спонсордарбытыгар бүгүн эмиэ үгүрү — сүгүрү буолабыт. Манна даҕатан эттэххэ, бу кэнсиэртэн киирбит үп эһиил Валерий Ноев ырыаларын Чаянда Кимовна Скрыбыкина музыковедческай ырытыыта кинигэ буолан тахсарыгар туһаныллар. Онон кэнсиэргэ кэлбит бары көрөөччүлэрбитигэр биһиги тэрийээччилэр эмиэ махтал тылларын аныыбыт. Махтал тылбытын этэбит тапталлаах мелодиспытыгар, доҕоро Валерий Ноев үбүлүөйдээх сылларын көтүппэккэ көрөөччүлэргэ ахтыы-концерт оҥорон бэлэхтиир Аркадий Михайлович Алексеевка, “Истиий дуу, баяным ырыатын” диэн авторскай бырайыагын иһинэн эдэр ырыаһыттары кытта эстрада артыыстарын кыттыылаах концерын эмиэ тиһигин быспакка тэрийэр Степан Иванович Васильевка, ыытыллар ырыа күрэхтэригэр куруутун күүс-көмө буолар, сыаналыыр, Алексей Егоров салалталаах өрөспүүбүлүкэ ырыа айааччыларын сойууһугар барҕа махтал. 2004 сыллаахха төрөөбүт дойдутугар, Алтаҥҥа Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан норуот айымньытын киинэ иилээн-саҕалаан “Мин дууһам ыллыыр” диэн аатынан улахан ырыа ыһыаҕын ыспыта. Онно тоҕус хайысханан элбэх улуус кыттыылаах ырыа-үҥкүү түһүлгэлэрэ түстэммиттэрэ. Түгэни туһанан Святослав Павлович Григорьевка махталбытын этэбит. 2004 сылтан саҕалаан Сергей Зверев — Кыыл Уолун аатын сүгэр национальнай оркестр музыканнара Валерий Ноев инструментальнай айымньыларын эрэ буолбакка, ырыаларыгар оркестровка оҥорон, идэлээх музыканнарга, музыкальнай оскуолаларга анаан “Айаҥҥа даҕатан”, “Сааскы вальс” , “Иэйии ырыата” диэн үс партитура хомуурунньуктарын таһаарбыттара. Эмиэ түгэни туһанан оркестр салайааччытыгар Николай Павлович Петровка, оркестровкалары оҥорбут музыканнарбытыгар Афанасий Томскайга, Валерий Ноеноховка, Егор Федотовка, Альберт Поповка уонна оркестр бары музыканнарыгар Валерий Ноев айымньыларын үйэтитэллэрин, тарҕаталларын иһин истиҥ махталбытын этэбит”, — диир Саргылана Саввична.
Түмүктүүр кэнсиэргэ Валерий Ноев уостан түспэт ырыалара, ону сэргэ өссө үгүстүк ылланар илик айымньылара тахсан дьон сэҥээриитин ылла. Тэрээһиҥҥэ эрэ сылдьыбыт дьон барыта олус астынан дуоһуйан барбыта, бу барыта ыытыллыбыт үлэ түмүгүн көрдөрөр. Мантан тэрийээччилэр наһаа долгуйаллар уонна астыналлар.
Валерий Власьевич быйылгы үбүлүөйдээх сылын тэрээһиннэрин былаана олунньу ый 28 күнүгэр култуура уонна духуобунас министиэристибэтин бирикээһинэн бигэргэнэн, олус тэрээһиннээхтик, үрдүк таһымҥа ыытылынна. Ол быһыытынан Валерий Ноев олоҕор суолталаах икки улууска, Мэҥэ Хаҥаласка уонна Аммаҕа элбэх тэрээһиннэр бардылар. Ол ыытыллыбыт үлэлэри кэнсиэри ыытааччы улуус култуураларын салаатын салайааччылара Анна Исакова уонна Иван Иванов мустубут дьоҥҥо отчуот курдук кэпсээтилэр. Холобура, Мэҥэ-Хаҥалас улууһун култууратын салаата Майаҕа “Мин дууһам ыллыыр” диэн ырыа ансаамбылларыгар анаан күрэҕи тэрийбитэ. 67- ис сылын ыытыллар култуура уонна спорт эстафетын чэрчитинэн Валерий Ноев ырыатын толорууну балаһыанньаҕа киллэрэн, нэһилиэктэр бука бары кини ырыатын ыллаабыттара. Майаҕа хомсомуол болуоссатыгар “Ырыа күнүн” көрсө тэриллибит “Ырыа кырдала” диэн тэрээһиҥҥэ 9 нэһилиэк ырыаһыт дьоно түмсэн, 100 киһилээх сомоҕо хор “Кыракый кыысчааммар” ырыаны ыллаабытын мустубут дьон улаханнык сэргээн, кэрэхсээн, тэҥҥэ ылласпыттара. Улуус ыһыаҕын үөрүүлээх аһыллыытыгар Валерий Ноев “Кыракый кыысчааммар” диэн ырыата эмиэ элбэх киһилээх хор толоруутугар ылламмыта, саҥа үҥкүү туруоруллубута. Бу сайын от ыйыгар улуус култууратын салалтата Валерий Ноев ырыаларынан “Мин дууһам ыллыыр” диэн бырайыагы тэрийэн, уруккулуу агитбиригээдэ курдук тэриллэн улуус 13 нэһилиэгинэн, сайылыктарынан, отчуттарынан айар айаҥҥа сылдьан, үлэ дьонун сэргэхсиппиттэрэ. Ол түмүгүнэн нэһилиэктэр ырыаһыттара кыттыылаах видеоклип сүрэхтэммитэ. Төрөөбүт күнүн баттаһа Валерий Ноев үбүлүөйдээх сылын түмүктүүр “Мин дууһам ыллыыр” диэн гала-концерт ыытыллыбыт. Онтон Амма улууһун култуурата Олоҥхо ыһыаҕын чэрчитинэн ыһыах ыалдьыттарыгар анаан Валерий Ноев ырыаларынан “Ыллыыр үс тенор” диэн улахан ырыа түһүлгэтин уонна алтынньыга Аммаҕа “Мин дууһам ыллыыр” диэн ырыа айааччыларга уонна биирдиилээн толорооччуларга күөн-күрэс ыытыллыбыт. Биир үөрүүлээх сонунунан олох аҕыйах бириэмэнэн Валерий Власьевич төрөөбүт таптыыр Алтаныгар кини аатын сүгэр таас кулууп үлэҕэ киирээри турар. Онон Валерий Ноев 90 сыллаах үбүлүөйүн саҥа киэҥ-куоҥ култуура киинигэр ыытыллыа буоллаҕа. Быйыл биир үтүө култуурунай тэрээһининэн “Туймаада” судаарыстыбаннай ырыа ансаамбыла, “Иэйии ырыата” диэн музыкальнай спектакль туруоран Амма, Мэҥэ-Хаҥалас, Хаҥалас, Нам улуустарынан гастроллаан уонна Дьокуускай куоракка көрдөрөн элбэх көрөөччү биһирэбилин ылыахтарын ыллылар. Онон тэрийээччилэр ансаамбыл салайааччыларыгар Светлана Ивановаҕа уонна Светлана Пинигинаҕа дириҥ махталларын тириэрдэллэр.
Валерий Ноев уола Валерий Ноев, сиэннэрэ
“Саха тапталлаах ырыаһыта,ырыа айааччы, самодеятельнай композитор киэн туттар киһибит биһиги аҕабыт Валерий Власьевич Ноев төрөөбүтэ 85 аналлаах бу төгүрүк сыл устата буолбут тэрээһиннэр үрдүк таһымнаахтык ааспыттарынан барҕа махталбытын тиэрдэбит. Норуот таптала, убаастабыла, кэриэстэбилэ — бу буолар кини олорон ааспыт олоҕун, айан хаалларбыт үлэлэрин кэрэһитэ, суолдьута, ымыыта. Күндү аҕабыт аатын үйэтитиигэ, уһун тыыннааһыҥҥа, кини олоҕун айар үлэтин көрдөрөр тэрээһиннэргэ өйгүтүн-санааҕытын, бары сатабылгытын ууран бэлэмнээбиккитигэр истиҥ махтал буоллун”, — диэн Валерий Ноев төрөппүт оҕолоро, ырыаҕа ылламмыт уоллаах кыысчаана Анастасия Чирикова уонна Валерий Ноев санааларын тириэртилэр.
“Амма олоҕо” хаһыат