Соморсуҥҥа миллионер холкуос 100 сылын бэлиэтииллэр

Соморсун дьоно-сэргэтэ быйыл Ленин аатынан миллионер холкуос тэриллибитэ 100 сылын бэлиэтииллэр. Быйылгы үбүлүөйдээх ыһыах бу бэлиэ даатаҕа ананна.

 


От ыйын 5 күнүгэр Кыайыы болуоссатыгар дьон-сэргэ тоҕуоруһа муһунна. Бүгүн манна кэлэр көлүөнэҕэ анаммыт кэм кэрэһитэ капсуланы ууруу сиэрэ-туома ыытылынна. Бэйэлэрин эҕэрдэлэрин Соморсун ытык олохтоохторо, уопуттаах салайааччылар Николай Терентьев уонна Иннокентий Лебедев тиэртилэр.

Үөрүүлээх миитиҥҥэ олохтоох кыраайы үөрэтээччи Михаил Алексеев бар дьон ортотугар 1974 сыллаахха угуллубут суругу нэһилиэк баһылыгар Алексей Кононовка туттарда. Кэм-кэрдии өксүөнүттэн илдьирийбит, кумааҕыта саһара быһыытыйбыт история чахчыта буолар сэдэх докумуону 2008 сыллаахха Михаил Васильевичка Соморсун баһылыгын солбуйааччы Николай Терентьев эрэнэн биэрбит. Кинилэр эрэллэрин 15 сыл устата чиэстээхтик толорон, сыа-сым курдук харайан, дьэ, бүгүн оруобуна холкуос тэриллибитэ 100 сылыгар бар дьон ортотугар үөрүүлээх быһыыга-майгыга аҕалан туттарда.

Түгэнинэн туһанан Михаил Васильевичтан оччотооҕу холкуостаахтар тугу кэлэр көлүөнэҕэ накаас хаалларбыттарын туоһуластым.

1974 сыллаахха Ленин холкуос 50 сыллаах үбүлүөйдээх ыһыаҕар кэлэр көлүөнэҕэ анаан Соморсуҥҥа Албан аат болуоссатыгар туруоруллубут үрдүк стелаҕа капсула сурук укпуттар, машинкаҕа бэчээттээн. Кэлин 2008 сыллар диэки, Улуу Кыайыы 65 сылын көрсө болуоссаты тупсарар улахан үлэ ыыппыттара. Онно көрбүттэрэ — угуллубут сурук кытыыта ойута барбыт уонна бытарыйа сылдьар буолбут. Сурук сүрүн ис хоһооно — холкуос чилиэннэрин толору испииһэктэрэ үйэтитиллибит. Мин анал үөрэхтээх дьон чинчийииһиктэр диэн тыыппатаҕым… Суругу оччотооҕу Соморсун баһылыгын солбуйааччы Николай Иванович Терентьев: «Салалта уларыйа туруоҕа, онтон эн харыстыаҥ», — диэн миэхэҕэ эрэнэн Мээндигигэ аҕалан биэрбитэ, 15 сыллааҕыта», — диэн Михаил Васильевич капсула суругун кэпсээтэ.

Оттон бүгүҥҥү салалта кэлэр көлүөнэҕэ тугу баҕаран суруйбута аны 25 сылынан, ол эбэтэр 2049 сылга биллиэҕэ. Бу эппиэттээх миссияны, анал иһиккэ угуллубут капсуланы Кыайыы болуоссатыгар баар Сиэрпэ уонна өтүйэ үрдүк стелаҕа МПЧ суоппара Константин Борохин өтүйэ иһигэр анаан оҥоһуллубут сейфэҕэ бар дьон үөрүүтүн ортотугар укта. Күлүүһүн Соморсун нэһилиэгин баһылыгар Алексей Юрьевичка харалтаҕа туттардылар.

Салгыы Соморсун олохтоохторо бары тутуспутунан кулууп дьиэҕэ киирэннэр «Ленин аатынан холкуос олоҕо» диэн Василий Кустуктуров 1973 сыллаахха Ленин аатынан миллионер холкуос тэриллибитэ 50 сыллаах үбүлүөйдээх сылын көрсө устубут холкуос үлэтин-хамнаһын, олоҕун-дьаһаҕын көрдөрөр документальнай киинэни долгуйа, астына көрдүлэр. Билэр дьоннорун көрөн: «Феня, эн көстөн аастыҥ», «Эдэр учуутал кыыс — Клара Дмитриевна», «Таака сылдьар», «Ээ, Киргиэлэй оҕонньор», «Тарасов Бүөтүр!», «Маайыс, Стручков Уоһук, Жирков Коля, Биэлсэр Гоша көһүннүлэр», — диэн үөрэн саҥа аллайа олордулар.

Маннык улахан кээмэйдээх үйэлээх үлэни оччолорго талааннаах суруналыыс Василий Васильевич Соморсун, Мээндиги уонна Сулҕаччы нэһилиэктэринэн сылдьан, холкуостаахтар олохторун сиһилии устан, элбэхтик үлэлээн, бэйэтэ таҥан, баай матырыйаалы оҥорбутун сөҕө-махтайа көрдүм. Ол үлэтин быйыл Ленин аатынан холкуос тэриллибитэ 100 сылын көрсө төрөөбүт түөлбэлэрин дьиҥнээх патриоттара, ини-бии Старостиннар Дмитрий Спиридонович продюсердаан, оттон Спиридон Спиридонович режиссердаан эргэ кинохрониканы архыыптан булан саҥардан, дьонтон эбии ахтыы хомуйаннар, үбүн-харчытын бэйэлэрэ уйунан, 100-тэн тахса киһи аатын, аҕатын аатын, араспаанньатын, оннооҕор норуокка биллэр хос ааттарын киинэҕэ толору киллэрэн, сылгы кистиирин, ынах маҥырыырын, массыына собуоттанар тыаһын, хобо чуораан лыҥкыныырын таҥан улахан үлэни көрсүбүттэр. Саха сиригэр аан бастакынан «Саха» КИНХ-ҕа черно-белай устууну цветной варианын оҥортороннор биир дойдулаахтарыгар бэлэх оҥорон барҕа махтал тылларын иһиттилэр.

Киинэҕэ Валерий Ноев, Христофор Максимов, Ольга Иванова-Сидоркевич, онтон да атын саха норуота сөбүлээн истэр ырыаларын киллэрэн тупсарбыттар. Маны тэҥэ холкуос историятыттан Сахабыт сирин көмүс куолаһа Эдуард Рудых ааҕыытыгар аҕалара оччолорго холкуос кылаабынай бухгалтерынан таһаарыылаахтык үлэлээбит Спиридон Дмитриевич Старостин «Соморсун» кинигэтиттэн ахтыытын киллэрэн дириҥ ис хоһооннообуттар. Киинэ Аммабыт улууһун баһылыгынан 1995-2000 сыллардаахха айымньылаахтык үлэлээбит, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, саха норуодунай суруйааччыта Миитэрэй Наумов ыллыктаахтык аан тылынан саҕаламмыта ордук суолталаах.

Киинэ кэнниттэн мустубут дьон санааларын үллэһиннилэр: «Оччотооҕу салайааччыларбыт, учууталларбыт, барабан, горн тыастаах үөрүүлээх линейкабыт, эргэ оскуолабыт, маҕаһыын көстүбүттэрэ наһаа үчүгэй, хас биирдиибит сүрэҕэр олус күндү, бэл, киинэҕэ кыл түгэҥҥэ көстөн ааспыппыт дьол» диэн этиэхтэрэ дуо?

«Аҕа көлүөнэ дьоммут, киинэҕэ эдэркээн ийэлэрбит, аҕаларбыт, эһэлэрбит, эбэлэрбит үрдүк күүрүүлээх, үтүө суобастаах, таһаарыылаах үлэлэрин оҕолорбут, сиэннэрбит көрөннөр холобур оҥостуохтара», — диэн Соморсун нэһилиэгин баһылыга Алексей Кононов ити санааны ситэрэн-хоторон киинэҕэ үлэлэспит убайдыы бырааттыы Дмитрий уонна Спиридон Старостиннарга махтанна.

Ити курдук соморсуннар улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ 1972 сыллаахха күүрээннээх үлэлэринэн үрдүк көрдөрүүнү ситиспит Ленин аатынан миллионер холкуос тэриллибитэ 100 сыллаах үбүлүөйүгэр бэтэрээннэрин чиэстээн-бочуоттаан, остуол хотойорунан маанылаах сандалыга күндүлээн дьон өйүгэр-санаатыгар умнуллубаттык тэрийэн үрдүк таһымҥа ыыттылар. Аһын-үөлүн миллионер холкуоһу удьуордаан нэһилиэккэ тыа хаһаайыстыбатын тутан олорор Галина Заборовская салайааччылаах «Соморсун» ТХПК үлэһиттэрэ, нэһилиэк тэрилтэлэрэ көмөлөөх киһи астынар гына бырааһынньыктааҕы остуолу тэрийдилэр. Манна сонно тута кутааҕа буспут сылгы, сүөһү субай хааннара, үтэһэлээх эт, хатта, хаһа, хобордоохтон сырылаччы буһан тахсыбыт алаадьы, собо, ыһыах күндү аһа биэ кымыһа, быырпах, көбүөрдээх лэппиэскэҕэ тиийэ баар.

Оттон бүгүн соморсуннар бу бэлиэ даатаҕа сөп түбэһиннэрэн тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэригэр ыанньыксыттарга, механизатордарга күрэхтэһии тэрийэннэр Үрүҥ Тунах ыһыах ыһыахтара.

 

Вера ИВАНОВА

Читайте дальше