Амма улууһун Абаҕа нэһилиэгэ – мин төрөөбүт түөлбэм. Саха сиригэр бу нэһилиэк аатын истибэтэх киһи, бука, суоҕа да буолуо.
Биһиги нэһилиэкпит гражданскай сэрии историятыгар биир бэлиэ сиринэн буолбута. Абаҕа нэһилиэгэ оччолорго улуус киинэ буолан, манна 14 кыргыһыы буолан ааспыта диэн суруйаллар.
Онтон саамай улаханнара Саһыл Сыһыы “Муустаах осадата” буолар. 1923 сыллаахха олунньу 13 күнүттэн кулун тутар 3 күнүгэр диэри, 18 хонук устата Кыһыл аармыйа байыастара сэбиэскэй былаас туһугар кыа хааннарын тоҕон туран турууласпыттара.
“ САҺЫЛ СЫҺЫЫГА БУОЛБУТ КЫРГЫҺЫЫ САХА СИРИГЭР ХААН ТОХТУУЛААХ ГРАЖДАНСКАЙ СЭРИИНИ ТҮМҮКТЭЭБИТЭ.
“Муустаах осада” кыргыыһыта норуот өйүгэр-санаатыгар букатыннаахтык хаалбыта. Онон биһиги, бүгүҥҥү ыччат, Саһыл Сыһыыны тумнарбыт, умнарбыт букатын сатаммат.
“ ТОҔО ДИЭТЭХХЭ, АРАССЫЫЙА БУ КҮҤҤЭ ДИЭРИ САЙДАН КЭЛБИТ ААРТЫГЫН АРЫЛЛЫЫТЫГАР БИҺИГИ НЭҺИЛИЭКПИТ КЫРАКЫЙ АЛААҺА САҺЫЛ СЫҺЫЫ УЛАХАН ОРУОЛУ ООННЬООБУТА.
Биир үйэ ааспытын кэнниттэн, оччотооҕу кэм ынырыктаах киирсиилэрин саха суруйааччыларын айымньыларын нөҥүө ааҕан билэбит.
Саха уһулуччулаах суруйааччыта Платон Алексеевич Ойуунускай бу кыргыһыы өлөрү кыайбыт өрүөл буойуттарыгар “Өрүөл кэриэһэ” балладатынан сүһүөхтээх бэйэтэ сүгүрүйэн туран анаабыт. Айымныга маннык күүстээх строкалар бааллар:
“ ӨЛБҮППҮТ ДАҔАНЫ ӨЛӨРСӨ СЫТЫАХПЫТ –
МИН ЭППИН ТАҺААРАН ХАХХАТА ОҤОСТУҤ!
ӨЛЛӨРБҮН ДАҔАНЫ ӨСТӨӨХПҮТ БУУЛДЬАТЫТТАН
ӨТТҮКПЭР-СҮРЭХПЭР ТҮҺЭРЭН ТОХТОТУҤ!
Сахалартан бастакы норуот поэта С.Р. Кулачиков-Эллэй “Буурҕа-буулдьа дьылыгар” поэматыгар Саһыл Сыһыы“Муустаах осадатын” үйэтиппитэ. Бу кыракый алааска туох буолбутун туһунан маннык строкалары ааҕан хараххар ойуулаан көрүөххүн сөп.
ТУМАН БУОЛБУТ ХОНУКТАР
ТУМУЛЛАРЫН КЭТЭҔЭР
КЫҺЫЛ БУУРҔА АТТААХТАР
НЬИРГИЭРДЭРЭ ИҺИЛЛЭР…
БУУРҔА, БУУЛДЬА ДЬЫЛЫГАР
МУУСТААХ ПОХОД ДЬОННОРО
“САҺЫЛ-СЫҺЫЫ” БУОЛАГАР
БАРРИКАДА БУОЛТАРА.
2023 сыллаахха Саhыл Сыhыы “Муустаах оборонатын” 100 сылын бэлиэтээбиппит. Ааспыт олох историятын ытыктаан, сыаналаан, Саһыл Сыһыыны саҥардыыга, тупсарыыга элбэх үлэ ыытыллыбыта.
Биһиги оскуола үөрэнээччилэрэ кыракый алааспытыгар сылдьан, оччотооҕу кэм историятын туһунан билсэбит, харахпытынан көрөн, кыракый саха балаҕанын, ампаарын истиэнэлэрин имэрийэн, өйбүтүгэр-санаабытыгар иҥэринэбит. Норуот көҥүлүн, дьолун туһугар харса суох киирсибит, өлөн да баран доҕотторугар хахха буолан сыппыт сэбиэскэй киһи күүстээх, модун санаатын сөҕөбүт. Кинилэргэ хас биирдиилэригэр сүгүрүйэбит.
“ МИН САНААБАР, КИҺИ ТӨРӨӨБҮТ ДОЙДУТУН СИРИГЭР-УОТУГАР БУОЛАН ААСПЫТ ИСТОРИЯ ЧАХЧЫЛАРЫН БИЛИЭХТЭЭХ. ХАС БИИРДИИ НЭҺИЛИЭК ИСТОРИЯТА БУ УЛУУС ИСТОРИЯТА, УЛУУС ИСТОРИЯТА – САХА СИРИН ИСТОРИЯТА. ОНТОН САХА СИРИН ИСТОРИЯТА – БУ АРАССЫЫЙА ИСТОРИЯТА.
Гаврил ПРОКОПЬЕВ, IX кылаас,
А.Е. Кралин аатынан Абаҕа орто оскуолата, Амма