Аан дойдутааҕы Музей күнүгэр анаан Амма оройуонунааҕы Саха сиригэр гражданскай сэрии историятын түмэлэ «Сэдэх экспонат» диэн улуустааҕы быыстапканы тэрийэн ыытта. “Алгыс” сынньалаҥ кииҥҥэ улууспут бары кыраайы үөрэтээччилэрэ, оскуола, нэһилиэк түмэллэрин салайааччылара көхтөөхтүк кэлэн кытыннылар, түмэллэригэр баар сэдэх экспонаттарын көрдөрүүгэ туруордулар. Дьэ, биһиги музейдарбытыгар ханнык сэдэх экспонаттар бааллар эбиттэрий? Былыргы мал-сал, хаартыскалар, историческай докумуоннар тугу кэпсииллэрий?
Быыстапка үөрүүлээх аһыллыытыгар Культура уонна духуобунай сайдыы миниистирэ Афанасий Ноев анаан-минээн кэлэн кыттыыны ылла, түмэл сайдыытыгар санааларын эттэ.
Саха сиригэр биир дириҥ историялаах уонна баай культурабытын көрдөрөр Амма улууһа буолар. Амма улууһугар Кулун атах культурата биһиги археологтарбыт, историктарбыт булууларыттан, суруйууларыттан киэҥник биллэр. Онон маннык быыстапка тэриллибитэ биллэр кыраайы үөрэтээччилэр Аммаҕа баалларын туоһулуур. Кинилэр дойдуларын туһугар бэриниилээхтик дьаныһан дьарыктаналларын көрдөрөр. Улуус салалтатыгар уонна музей үлэһиттэригэр национальнай художественнай музей тэрийэр “Саха сирин раритеттара” диэн бырайыакка хайаан даҕаны Амма улууһун сэдэх экспонаттара каталог быһыытынан оҥоһуллан, үйэлэргэ киирэллэригэр баҕарабыт.
Улуус баһылыгын бастакы солбуйааччыта Василий Бураев түмэлгэ анаан биллэр кыраайы үөрэтээччи, РФ уонна СӨ култуураларын үтүөлээх үлэһитэ Егор Шишигин “Аммаҕа сэрии кэмигэр ыһыах” диэн кинигэтин бэлэхтээтэ.
Бу күн Олоҥхо ыһыаҕын научнай-методическай кэмпириэнсийэтигэр көхтөөх кыттыыларын иһин Амма оройуоннааҕы Саха сиригэр гражданскай сэрии историятын түмэлин исписэлииһэ Вера Шилова уонна В.Г. Короленко аатынан Амма 1 №-дээх орто оскуолатын академик Л.В. Киренскэй аатынан кыраайы үөрэтэр музей салайааччыта Вера Бессонова Ил Түмэн бастакы вице-спикерэ Александр Жирков Махтал суругунан наҕараадаланнылар. Маны сэргэ бары нэһилиэк уонна оскуола түмэллэрин салайааччылара улуус дьаһалтатын сэмэй бэлэхтэринэн үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттулар.
Абаҕа баайдарын алтан олгуйдарын бэлэх уунна
Быыстапка аһыллыытын биир үөрүүлээх түгэнинэн Мээндиги нэһилиэгин баһылыга Илья Семенов оройуоннааҕы түмэлгэ бииргэ төрөөбүттэрин, аймахтарын ааттарыттан эһэтэ, аатырбыт агроном, Саха сириттэн аан бастакынан Калинин илиититтэн Бочуот знагын туппут Илья Захаров — Уордьаннаах Ылдьаа дьиэ кэргэн экспонатын – Абаҕа баайдарын алтан олгуйдарын бэлэх уунна. Оччотооҕу кэмҥэ холкуос, сопхуос үлэлэригэр, сэбиэскэй кэмнээҕи субуотунньуктарга, от-мас, ыһыы үлэлэригэр элбэхтик туттуллубут, элбэх киһини күөстээн аһаппыт олгуй диэн эттэ. “Бэйэбит таптаан Боотурдар аһыыр олгуйдара диэн ааттыыбыт”, — диир.
Культура миниистирэ Афанасий Ноевка хатат бэлэхтээтилэр
Быыстапка үөрүүлээх аһыллыытыгар Аммабыт биллэр тимир ууһа, Чапчылҕан олохтооҕо Игнатий Устинов кытынна. Кини 14-15-с үйэтээҕи Кулун атах культуратын саҕанааҕы кэмҥэ Болугур нэһилиэгин Сырдык сириттэн булуллубут кыптыыйы үтүгүннэрэн, хайдах баарынан таптайан оҥорон, күн бүгүн бу кыптыый Олоҥхо ыһыаҕын көрсө ыытыллар араас тэрээһиннэргэ туттуллар күндү мал буолар. Бу да күн бэлиэ кыптыыйынан быыстапка аалай кыһыл лиэнтэтин Культура миниистирэ Афанасий Ноев, Амма улууһун баһылыгын 1-кы солбуйааччыта Василий Бураев, улуустааҕы культура управлениетын начальнига Иван Иванов уонна Амма оройуонунааҕы Саха сиригэр гражданскай сэрии историятын түмэлин дириэктэрэ Айантай Байдам үөрүүлээх быһыыга-майгыга быстылар. Бу үөрүүлээх күн Игнатий Александрович культура миниистиригэр Афанасий Ивановичка бэйэтэ охсон оҥорбут хататын бар дьон ортотугар бэлэх оҥордо.
Ил Түмэн бастакы вице-спикерэ Александр Жирков сэргии көрдө
Быыстапканы Амма олохтоохторо, оскуола үөрэнээччилэрэ, уһуйаан иитиллээччилэрэ кэлэннэр сэргии көрдүлэр. Оннооҕор Ил Түмэн бастакы вице-спикерэ Александр Жирков бу күн Амма улууһугар Олоҥхо ыһыаҕар бэлэмнэнии чэрчитинэн ыытыллыбыт өрөспүүбүлүкэтээҕи хаамыыһыйа мунньаҕыттан быыс булан анаан-минээн кэлэн сиһилии көрдө. “Ыһыах кэмигэр түмэлгэ бары тоҕо анньан кэлиэхтэрэ суоҕа эрээри, биир эмэ болҕойон, боччумуран көрөр уһулуччу көрөөччү хайаан да көстүөҕэ”, — диэн бэлиэтээн эттэ.
“Алгыс” сынньалаҥ киинэ улуус музейа буолуоҕа
Быыстапка түмүгүнэн “Музеи как хранители и трансляторы культурного наследия” диэн “төгүрүк остуол” тэрилиннэ. Мунньахха улуус баһылыгын социальнай боппуруостарга солбуйааччы Нюргуяна Илларионова, улуустааҕы культура управлениетын салайааччыта Иван Иванов, улуустааҕы архыып салайааччыта Катерина Окорокова, улуустааҕы кииннэмит бибилэтиэкэ сэбиэдиссэйэ Прокопий Прокопьев, кыраайы үөрэтэр салаа кылаабынай бибилэтиэкэрэ Вероника Стручкова, Мээндиги нэһилиэгин баһылыга Илья Семенов, Амма 1 №-дээх орто оскуолатын академик Л.В. Киренскэй аатынан кыраайы үөрэтэр музей салайааччыта Вера Бессонова, Сулҕаччы нэһилиэгин историческай түмэл салайааччыта Екатерина Михайлова, Чакыр нэһилиэгин түмэл салайааччыта Анна Григорьева, Н. Захаров-Сахаачча аатынан Оҕо спортивнай оскуолатын иһинэн тэриллибит Амма улууһун спортивнай Албан аат түмэлин сүрүннээччи Виктория Владимирова, маны тэҥэ биллэр кыраайы үөрэтээччилэр Мээндигиттэн Михаил Алексеев уонна Болугуртан Тимофей Никифоров уонна да атыттар кыттаннар санааларын эттилэр, улууска түмэл үлэтин көдьүүстээхтик ыытыыга этиилэрин киллэрдилэр. “Төгүрүк остуол” түмүгүнэн Амма улууһун түмэллэрин общественнай түмсүүтэ тэрилиннэ, салайааччынан Амма оройуонунааҕы түмэл дириэктэрэ Айантай Байдам Алгыс уола талылынна.
Сүүсчэкэ сэдэх экспонат экспозицияҕа турда
Улуустааҕы быыстапкаҕа барыта 14 түмэлтэн 100-чэкэ экспонат дьон көрүүтүгэр турда. Быыстапка түмүгүнэн анал аат кыайыылаахтара быһаарылыннылар. “Сэдэх экспонатынан” В.Г. Короленко аатынан Амма 1 №-дээх орто оскуолатын академик Л.В. Киренскэй аатынан кыраайы үөрэтэр түмэл кылыс экспоната буолла. Маны таһынан 18-с үйэтээҕи уран тарбахтаах иистэнньэҥ тикпит чаппарааҕа “Бүдүгүрэ кырдьыбыт экспонат”, онтон чороон “Былыргы үйэ экспоната” анал ааттар кыайыылаахтара буоллулар. Е.Е. Пахомов аатынан Болугур орто оскуолатын Л.Е. Филиппова аатынан кыраайы үөрэтэр түмэл кыптыыйа “Бастыҥ хаһыы экспонатынан”, онтон дьахтар мааныга кэтэр ытарҕалара, түөскэ кэтэр сүрэҕэ “Күндү экспонатынан”, итиэннэ оҕолор оҥорбут чемодан музейдара “Дьикти экспонатынан” ааттаннылар. О.П. Иванова-Сидоркевич аатынан Амматааҕы оҕо айар, сайдар киин “Амма чэчирэ” ансаамбыл түмэлин Аҕа дойду Улуу сэриитигэр аналлаах “Память” альбомнара “Кэрэхсэбиллээх экспонат”, Г.В. Сидоркевич баяна “Чопчу биллэр экспонат” анал аакка тигистилэр. Сулҕаччы нэһилиэгин историческай түмэлин И.П. Михайлов-Харачаас Кыһыл Знамя уордьан дастабырыанньата “Чахчылаах экспонат”, оттон М.М. Носов автобиография-рукопиһа “Номохтоох экспонат” анал аат кыайыылаахтара буоллулар. А.П. Рязанскай аатынан Соморсун орто оскуолатын кыраайы үөрэтэр түмэл кыргыс үйэтээҕи үҥүүтэ “Дэҥҥэ көстөр экспонатынан”, 1972 сыллаахха I Чакыртан көстүбүт чоҕу күөдьүтэр, тимири уулларар уустар туттар күөртэрэ “Түмэл бастыҥ экспонатынан”, онтон Данил Ксенофонтович Кутуков-Баабычыах түмэл-балаҕанын кыстыга “Өбүгэ үгэһэ экспонатынан“ааттаннылар. Маны таһынан Ф. Потапов аатынан Амматааҕы норуот айымньытын дьиэтин Амма бааһынайдарын сыдьааннарын түмэлин прялката “Болҕомтону тардар экспонат”, Чакыр нэһилиэгин түмэлин кельт сүгэтэ “Ураты экспонат”, М.Н. Сибиряков аатынан Сэргэ Бэс ситэтэ суох орто оскуолатын түмэлин былыргы чэйин хаата “Таайтарыылаах экспонат”, Н.С. Захаров-Сахаачча түмэл-дьиэтин Коля Захаров бастакы бирииһэ ваза-кубога “Кэрэхсэбиллээх экспонат”, Новопокровскай бурдук историятын түмэлин “Икона Богоматери Одигитрия” мэтириэтэ “Бастыҥ этнографическай экспонат”, Амма оройуоннааҕы Саха сиригэр гражданскай сэрии историятын түмэлин булчут кура “Энчирэйбэтэх экспонат”, Бөтүҥ нэһилиэгин А.М. Васильева-Сэбиэт Аана түмэлин “Дьахтар ыһыахха кэтэр мааны таҥаһа” уонна Н. Захаров-Сахаачча аатынан Оҕо спортивнай оскуолатын Амма улууһун спортивнай Албан аат түмэлин физкультура учуутала С.Ф. Устинов молот снаряда “Өлүөр бэйэтинэн экспонат” анал аат кыайыылаахтара буоллулар.
Вера ИВАНОВА.