Амма улууһун баһылыгын тутууга солбуйааччы Виктор Смирников өрөспүүбүлүкэ дэлэгээссийэтигэр киирэн Москва куоракка ыытыллыбыт территориялары кэлимник сайыныырыы туһунан кэпсэтии Бүтүн Арассыыйатааҕы кэнгириэһигэр сылдьан кэллэ. Онон кинини көрсөн, бу сырыы туһунан ыйыталастыбыт.
“Билэргит курдук Дойдубут Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин көҕүлээһининэн 2017 сылтан саҕалаан хаарбах дьиэлэртэн гражданнары көһөрүү бырагыраамата үлэлээн үгүс киһи эргэ дьиэлэртэн көһөн билигин сылаас, толору хааччыллыылаах дьиэлэргэ олороллор. Бу бырагыраама 2017-2025 сылларга ыытыллар этаба түмүктэнэн эрэр. Бырагырааманы салгыыр, манна кыайан хапсыбакка хаалбыт дьоннору дьиэлиир сыаллаах, биир олус үчүгэй механизм толкуйданан, үлэҕэ киирээри сылдьар. Ол курдук “Территориялары кэлимник сайыннарыы”, ол эбэтэр “комплексное развитие территорий”, судругутан эттэххэ, КРТ диэн. Бу бырагыраама көмөтүнэн бүтүн кыбаарталы бүтүннүү саҥа дьиэнэн толору тутуохха сөп. Ол иһигэр атыы-эргиэн кииннэрин, социальнай эбийиэктэр киирэллэр. Биһиги улууспутугар оннук КРТ бырагыраамата киириэн сөптөөх нэһилиэктэринэн Амма, Мээндиги, Чапчылҕан уонна Амма Наахара нэһилиэктэрэ буолаллар. Тоҕо диэтэр манна баар дьон олорор элбэх кыбартыыралаах дьиэлэрэ биир биир ыһыллан буолбакка, биир кэлимсэ бааллар. Холобура, Аммаҕа бары ирдэбилгэ эппиэттиир “Мир” кыбаартала” буолар. Манна холобура, дьон көспүт сорох дьиэлэр оннулара ыраастанан, саҥа дьиэ-уот тутуутугар бэлэм тураллар. Ону сэргэ ити билигин тутулла турар элбэх кыбартыыралаах дьиэлэрбит олоххо киирдэхтэринэ, сорох дьиэлэр эмиэ көтүллүөхтэрэ. “Мир” кыбаарталга саҥа олорор дьиэлэри тутан саҕалаан, аныгылыы тииптээх кыбаарталы тутар туһунан өссө 2022 сылтан быһа былаанныыбын, толкуйдуубун. Холобура ити “Прометей” игин курдук. Дьэ маны олоххо киллэриигэ, ити КРТ диэн наһаа үчүгэй механизм буолар. Ол аата манна аҥардас дьиэни-уоту буолбакка, иһинээҕи суолун-ииһин, күөх зонатын, сынньанар зонатын, бары уотун-күөһүн ситимин, социальнай эбийиэктэрин, сылааһын ситимин, быһатын барытын бу механизм көрөр. Үбүлээһинэ федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэ киэнэ. Дьэ онон манна киириигэ күрэх бөҕөтө буолуохтаах. Күн бүгүн бу КРТ механизма үлэлээбитинэн, Дьокуускай куоракка хас да кыбаартал тутуллуохтаах. Онно бэлэмэнэн Москва куоракка Бүтүн Арассыыйатааҕы территориялары кэлимник сайыннарыыга кэнгириэс буолла. Манна мин өрөспүүбүлүкэ дэлэгээссийэтигэр киирсэн баран кэлэммин, олус элбэҕи билэн, туһааннаах дьоннору кытта билсэн, сирэй көрсөн, бэрт туһалаах сырыы буолла. Дэлэгээссийэбитин өрөспүүбүлүкэ тутууга миниистирин бастакы солбуйааччы Евгений Егорович Афанасьев салайан илдьэ сырытта. Дэлэгээссийэбитигэр Дьокуускай куорат мериятыттан, тутуу министиэристибэтиттэн бу КРТ-ны иилиир-саҕалыыр кэллиэгэлэрим уонна Алдан улууһуттан баһылыгы бастакы солбуйааччы бааллар.
Кэнгириэс биир күн устата барда. Манна Арассыыйа бары регионнарыттан, Дагестантан саҕалаан Приморскай кыраайтан тиийэ тутааччылар, биир интэриэстээх дьон муһуннулар. Ханнык эрэ регионнар Дьокуускай куорат курдук КРТ бырагырааматынан үлэлии сылдьаллар эбит. Кинилэр бэйэлэрин уопуттарыттан кэпсээтилэр. Туох ыарахаттары көрсүбүттэрин, хайдах туоратыахха сөбүн туһунан санааларын үллэһиннилэр. Кэнгириэс кэмигэр Арассыыйа тутууга министиэристибэтин иһинэн баар КРТ-ны олоххо киллэриигэ үлэлэһэр Департамент салайааччыта Синисич Мария Владимировнаны кытта көрүстүбүт.
Онно бэйэбит интэриэһиргиир боппуруостарбытын биэрэн, этэргэ диэри КРТ хайдах барарын, ону хайдах тэрийэри, бырагыраамаҕа киирэргэ туох докумуон ирдэнэрин туһунан өйдөбүлү ыллыбыт. Күн бүгүн КРТ бырагырааматынан регионнарга хайдах үбүлээһин барыахтааҕар бэрээдэк ылыллыбакка турар эбит. Бэрээдэги Департамент оҥорон киллэрбит, сөбүлэһиини ааспыт. Онон бу күннэргэ ылыллыахтаах диэн эттилэр. Ол үлэтин саҕалаатаҕына, 2025-2028 сылларга, үс сыл устата Дьокуускайга уонна Нерюнгрига мастер-план ылыллан, үлэ саҕаланыахтаах. Биллэрин курдук Дойду Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин ыйааҕынан Уһук Илин регионнарын сайыннарыыга бу икки куоракка мастер-планнар ылыллыбыттара. Бу бара сылдьан, дьэ маннык улахан таһымнаах бырагыраамаҕа хайдах киирэр туһунан, онно туох ирдэбиллэр наадаларын, бырагырааманы олоххо киллэриигэ үлэлэһэ сылдьар туһааннаах дьоннору кытта сирэй көрсөн, билсэн, кэпсэтэн кэлбитим, инники үлэбитигэр туһалаах буолуо диэн эрэнэбин. КРТ олоххо киириитигэр кыбаартал тутуутугар анал «мастер-план», ол эбэтэр генбылаан оҥоһуллар. Маннык генбылааны оҥорор тэрилтэ биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр “Синега” диэн бырайыактыыр бүрүө баар. Кинилэри кытта өссө Москва куоракка барыам иннинэ билсибитим. Онон бу кэнгириэскэ сылдьан саҥа механизм туһунан өссө чугастык билсэн, этиилэри киллэрэн, түмүккэ резолюция ылыллыбыта. Бу резолюция бырагыраама олоххо киирэн үлэлииригэр көмө буолуохтаах. Территориялары комплекснай сайыннарыы икки өрүттээх диэххэ сөп. Үчүгэйэ диэн КРТ механизмынан тутуллар кыбаарталлаах буоллаххына, 2022 сылтан күн бүгүнүгэр диэри уонна кэлэр сылларга хаарбах дьиэнэн билиниллибит дьиэлэр киирэн хаалыахтаахтар. Оччотугар эрэ 2030 сылга диэри Амма улууһугар биир да хаарбах туруктаах элбэх дьон олорор дьиэтэ суох буолуохтаах диэн былааммытын олоххо киллэрэр кыахтаахпыт. Онон манна күүскэ үлэлиэхтээхпит. Онтон моһуоктаах өрүтэ диэххэ, бу механизм үлэлээтэҕинэ, атын нэһилиэктэрбитигэр хаарбах дьиэнэн биллэриллибит дьиэлэр бары бу Аммаҕа тутуллар кыбаарталга киирэллэр. Быһатын эттэххэ, хаарбах дьиэлээх дьон Аммаҕа көһөн киирэр курдук буолаллар. Ол гынан баран атын усулуобуйалаах КРТ -лар эмиэ бааллар. Онон үөрэтэн көрүөхпүт”, — диэн Виктор Владимирович Москва куоракка сырыытын туһунан сиһилии сырдатта.
“Амма олоҕо” хаһыат