Ааспыт ыйга түмүктэммит «Саха» НКИХ бырайыагар, «Эн сулускун» үбүлүөйдээх онус төгүлүн ыытыллыбыт ырыа күрэһигэр Алтан нэһилиэгиттэн төрүттээх Виктория Васильева бэрт ситиһиилээхтик кыттан финалга киирбитэ. «Виктория» аат суолтата – «кыайыылаах» диэн мээнэҕэ буолбатах. Дьэ, ким эбитий бу, эдэркээн ырыа куттаах кыысчаан?
Вика – төлкөтө түстэммит, түөрэҕэ түспүт сирэ Алтан буолар. Аҕата Виктор Дмитриевич суоппар ааттааҕа, бүгүрү үлэһит. Ийэтэ Елена Егоровна хатыҥнардаах чараҥнардаах Чурапчыттан төрүттээх Алтан кийиитэ, бэтэринээр үөрэхтээх, тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһинэн үлэлээбитэ. Кырачаан Вика, билигин санаатахха, ырыа куттааҕа эрдэттэн биллэн дьааһыла саҕаттан сыанаттан түспэт киһичээн, бэрт иэйиилээхтик туттан-хаптан ыллаан чуопчаарара бу баарга дылы.
Оҕо баҕатын толорон төрөппүт барахсан тугу гымматаҕа баарай? Ийэлээх аҕата кыыстарын салгыы сайыннарар сыаллаах Алтан орто оскуолатыгар бэһис кылааһы бүтэрээтин кытта муусука оскуолатыгар үөрэттэрэр баҕаттан Дьокуускайга туттарсаллар. Саастарын тухары тыаҕа олорбут, үлэлээбит-хамсаабыт ыалга бу хорсун, эппиэтинэстээх быһыы буолар. Ол сыл Саха гимназиятыгар 6-с кылааска үөрэнэ киирэр. Маны кытары тэҥинэн Дьокуускайдааҕы бастакы нүөмэрдээх оҕо ускуустубатын оскуолатын хоровой салаатыгар үөрэнэр чиэскэ тиксэр. Онон кыысчаан күн солото суох үөрэммитинэн, дьарыктаммытынан барар. Ийэтэ кыыһын батыһан куоракка киирсэр, аһын-таҥаһын бэрийэн, дьиэ-уот, үлэ-той булунан күннээҕи түбүгэ саҕаланар. Аҕалара сүөһүтүн-аһын көрө, дьиэтин-уотун көрө-истэ Алтаныгар хаалар…
Гимназияны ситиһиилээхтик бүтэрэн кыысчаан Хабаровскай куоракка Уһук Илин улахан үөрэх кыһаларыттан биирдэстэригэр, Чуумпу акыйааннааҕы судаарыстыбаннай университетка эколог идэтигэр үөрэнэ киирэр. Устудьуон түөрт сыла түннүккэ олорон одуулаан көрдөххө чыычаах көтөн ааһарын кэриэтэ элэс гынан хаалар. Вика эдэр саас саамай кэрэ кэмнэрин Хабаровскай куораты кытары ситимниир. Манна кини эргиччи сайдарыгар кыах толору бэриллэр. Университет иһинэн тэриллибит ансаамбылга киирэн араас күрэстэргэ кыттар, иллэҥ кэмин туһалаахтык атаарар. Ырыаны оскуолаҕа үөрэнэ сылдьыаҕыттан айар эбит буоллаҕына, бу куоракка бастакы нууччалыы тылынан «Расскажи» (Кэпсээ) ырыатын уһултаран таһаарар. Виктория үөрэҕин 2021 сылга бүтэрэн кэлиэҕиттэн СӨ Экология, айылҕаны туһаныы уонна ойуур хаһаайыстыбатын министиэристибэтин иһинэн экологияҕа куттала суох буолуу уонна быраап экспертизатын департаменын сүрүннүүр исписсэлииһинэн үлэлии-хамсыы сылдьар.
“«Эн сулускун» күрэс туһунан тэлэбиисэргэ «Саха» НКИХ биэриитигэр көрөн олунньуга сайаапка ыытан баран умнан кэбиспитим. Үлэбинэн Өлүөхүмэҕэ командировкаҕа сырыттахпына «Саха» НКИХ-тан эрийэн ыҥырбыттарыгар соһуйбутум. Онон кыттар чиэскэ тиксэммин үлэбиттэн быыс-арыт булларбын эрэ күрэскэ бэлэмнэммитинэн барбытым. Сүрүн өйөөччүлэринэн, биллэн турар, төрөппүттэрим буоллаҕа, кинилэр олоҕум суолун сырдатар сүрэхпэр саамай күндү дьонум буолаллар. Маны кытары саҕалааһыннарбын куруук үөрэ-көтө ылынар, тэҥҥэ сылдьыһар, үөрсэр-хомойсор дьонум — эдьиийдэрим, дьүөгэлэрим диэн доргуччу этэр кыахтаахпын. Миэхэҕэ ырыа кута арааһа аҕам өттүнэн эһэбиттэн Миитэрэйтэн бэриллибит буолуохтаах дии саныыбын. Кини бэйэтин кэмигэр бэртээхэй ырыаһыт, тойуксут, хормуоскаһыт эбит. Мин сахалыы, нууччалыы, омук тылынан холкутук ыллыыбын. Бэйэм уопсайа сүүрбэччэ ырыаны айбытым да буоллар, дьон дьүүлүгэр киэҥник тарҕата иликпин. Алтаммыттан Дьокуускайга үөрэнэ киирээт бастаан утаа олуһун суохтуурум. Мин кутум манна — дойдубар Алтаҥҥа. Үөрэнэ сылдьан каникулларбар, билигин уоппускабар куруук Алтаммар тардыһабын. Төрөөбүт дойдубар анаан «Алтаным» диэн ырыалаахпын.
«Эн сулускун» күрэскэ бастаан 36 кыттааччы этибит. Бу аҕыйах бириэмэ мин олохпор умнуллубат түгэннэри, саҥа доҕоттору, хатыламмат кэрэлэри бэлэхтээтэ. Саха сирин араас муннуктарыттан олус да талааннаах ыччат мустубут эбит. Бииртэн биир кэрэ куолас, саҥаттан-саҥа сонун уобарас. Ырыаларбын бэйэм дьиэбэр бэлэмнэммитим, уобараспын ийэбинээн, эдьиийдэрбинээн, дьүөгэлэрбинээн толкуйдаабытым. Дьүүллүүр сүбэ эрэлин ылан финалга киирбиппиттэн олуһун үөрдүм-долгуйдум. Аҥардас финалга киирии — бу бэйэтэ миэхэ туһунан кыайыы буолар. Кыттыбыппыттан олуһун үөрэбин, астынабын. Саамай долгутуулааҕа — миигин дойдум, Аммам улууһун дьоно-сэргэтэ, Алтаннарым өйүүллэрин, миигинниин хас түһүмэх аайы бииргэ буолан, харахха көстүбэт утаҕынан эрэл саҕалларын бэлиэтиибин, ис сүрэхпиттэн махтанабын. Эстрада чаҕылхай сулустарыттан бэртээхэй сүбэлэри-амалары ыллым, бииргэ кыттыбыт ырыаһыттарбыттан бэйэбэр туһалаах өрүттэри иҥэринним. Инникитин былаан дэлэй, баҕа санаа баһаам, санаабыппын ситиһэргэ, толкуйдаабыппын олоххо киллэрэргэ дьулуһуом, ырыаларбын бар дьоҥҥо аныаҕым, киэҥ эйгэҕэ тарҕатыаҕым», — диэн биир дойдулаахпыт Виктория Васильева үөрэ-көтө сэһэргээтэ.
Тахсан эрэр сулусчааммытыгар, талааннаах, ырыа куттаах кыыспытыгар — Викторияҕа сүрэҕэ талан ылбыт эйгэтигэр саҥа саҕахтары, дьоһун ситиһиилэри баҕарабыт. Айар кутуҥ кутаа уоттуу күөдьүйдүн, ылбаҕай ырыаларыҥ дьон-сэргэ билиниитин, биһирэбилин ыла туруохтуннар.
Татьяна АТЛАСОВА