Амматын кэрэ айылҕатын алыптаах матыыптарга түһэрбит, талааннаах ырыа айааччы, СӨ култууратын туйгуна Афанасий Кузьмин- Сиэн Айылы баара буоллар 65 сааһын томточчу бэлиэтиэ этэ. Киэн туттар айар куттаах биир дойдулаахпыт бэлиэ күнүгэр анаан “Күндүгүөн, мин Аммам сүрэхпэр” диэн өрөспүүбүлүкэтээҕи аһаҕас ырыа күрэҕэ ыытыллан ырыа дьоро киэһэтэ тэрилиннэ.
Амматааҕы Ф. Потапов аатынан норуот айымньытын дьиэтигэр биир күн устата сарсыардаттан ылбаҕай ырыалар ылланнылар, муусука кэрэ дорҕооно кутулунна. Ол курдук СӨ ырыа айааччыларын сойууһун чилиэнэ Афанасий Кузьмин-Сиэн Айылы төрөөбүтэ 65 сылыгар анаммыт аһаҕас ырыа күрэҕэр 200-тэн тахса кыттааччы ыраахтан-чугастан мустан ырыа дьоро күнүн бэлэхтээтилэр. Ырыа күрэһэ икки бөлөҕүнэн арахсан ыытылынна. Ол курдук Афанасий Афанасьевич олоҕун устата оҕолору ырыаҕа үөрэппит уһуйааччы буоларынан, кинилэргэ анаан эмиэ туспа күрэх буолла. Ону кытта улахан дьоннор. Манна түмүк тахсыыта бөлөҕүнэн уонна биирдиилээн толорооччунан диэн араарылынна уонна анал ааттар иҥэрилиннилэр. Бириистэри мелодист чугас дьоно, доҕотторо, биир дойдулаахтара, бииргэ үлэлээбит кэллиэгэлэрэ туруордулар.
Аһаҕас күрэх кыайыылаахтарын кытта билсиэҕиҥ.
Оҕолорго биирдиилээн толорууга “Кэскиллээх толорооччу” – Болугуртан Даниэль Филипповка иҥэрилиннэ. Бастакы үрдэл Уус Алдан Бороҕон нэһилиэгиттэн Айсиэн Кутуков ылла уонна муҥутуур кыайыылааҕынан Амматтан кырачаан чаҕылхай ырыаһыт Катя Никонова буолан 25000 солк. наҕараадаланна. Онтон бөлөҕүнэн толорууга бастакы үктэл — “Ситим” ансаамбыл (сал. Александра Слепцова), үһүс үрдэл – “Дохсун” ансаамбыл (сал. Александра Слепцова), иккис үрдэл- “Искорка” ансаамбыл (сал. Надежда Алексеева), бастакы үрдэл “Камертон” ансаамбыл (сал. Матрена Васильева). Ансаамбыллар бары Амма улууһуттан.
Улахан дьоҥҥо анал ааттары ыллылар: “Иэйиилээх толоруу” – Эмистэн “Далбар Хотун” (сал. Наталья Константинова, Наталья Михайлова), “Дорҕоонноох толоруу” – Чакыртан “Төлөн” ансаамбыл (сал. Афанасий Максимов), “Ураты толоруу” – Болугуртан “Мичийээнэ” ансаамбыл (сал. Саргылана Попова), “Бастыҥ сценическэй көстүү”- Покровкаттан Лидия Петрова, “Истиҥ толоруу ” – Амматтан Ирина Васильева, “Афанасий Кузьмин ырыатын бастыҥ толоруу” — Амма Наахараттан “Сиибиктэ” ансаамбыл (сал. Наталья Ефремова).
Биирдиилээн толорооччуларга үһүс үктэл – Амматтан Степанида Пестерева- Антонова, иккис үктэл – Болугуртан Наталья Ксенофонтова, бастакы үктэл – Дьокуускайтан Михаил Санников. Үһүс үрдэл – Амматтан Владимир Дедюкин, иккис үрдэл – Амматтан Валерий Кириллин уонна бастакы үрдэл – Орто Халыматтан Анатолий Гуляев.
Бөлөҕүнэн толорууга үһүс үктэл – Амматтан “Иэйиэхсит” ансаамбыл (сал. Анфиса Федорова), иккис үктэл – Болугуртан “Дойдууна” ансаамбыл (сал. Саргылаана Попова), Мэҥэ Хаҥаластан “Сырдык сүүрээн” (сал. Валерий Ноев), бастакы үктэл – Абаҕаттан “Дьүрүйээнэ” ансаамбыл (сал. Екатерина Яковлева) уонна Сатаҕайтан “Төннүгэс андылар” (сал. Исидор Варфоломеев).
Үһүс үрдэл – Амматааҕы оҕо искусствотын оскуолатын уһуйааччыларын ансаамбыла (сал. Матрена Васильева), Сэргэ Бэстэн “Туйаара” ансаамбыл (сал. Мария Удина), иккис үрдэл- Амматтан “Ыра санаа” ансаамбыл (сал. Матрена Васильева), бастакы үрдэл – Амматтан “Үрдэл” ансаамбыл (сал. Анна Акимова) уонна ырыа күрэһин муҥутуур кыайыылааҕынан чахчы да да чаҕылхай толорууну көрдөрбүт Амматтан “Туналы” ансаамбыл (сал. Зинаида Сивцева) буоллулар. Кыайыылаах ансаамбыл Афанасий Кузьмин дьоно туруорбут 50 000 солк бирииһинэн наҕараадаланна.
Кыттааччылары олус ирдэбиллээх, идэлээх дьүүллүүр сүбэ сыаналаата. Ол курдук манна СӨ ырыа айааччыларын сойууһун чилиэнэ, СӨ култууратын туйгуна элбэх ырыа күрэхтэрин дьүүллүүр сүбэтигэр үлэлиир Милена Борисова, “Туймаада” ырыан ансаамбылын солиһынан үлэлээбит, Афанасий Кузьмин үөрэнээччитэ, СӨ култууратын туйгуна Серафим Ксенофонтов уонна Амма улууһун култууратын уонна норуот айымньытын салалтатын салайааччыта, ырыаһыт, СӨ култууратын туйгуна Иван Иванов кыраҕытык үлэлээтилэр. Иван Федорович бэлиэтээбитинэн ырыа күрэһэ үрдүк таһымҥа барда, олус элбэх кыттааччы кэлэн кыттынна уонна ыраах сиртэн кэлэн бэйэлэрин талааннарын көрдөрбүттэрэ- бу Афанасий Кузьмин ырыалара өрөспүүбүлүкэбит киэҥ нэлэмнэ сиригэр киэҥник тарҕаммытын, ыллана сылдьалларын туоһута буолла. “Ансаамбыллар олус сайдыбыттар, элбээбиттэр уонна таһымнара үрдээбит, ол биһигини олус үөрдэр” диэн култуура салайааччыта этэр.
“Наһаа үчүгэй күрэх ааста. Кыттааччы элбэх. Аммаҕа маннык элбэх ансаамбыл баарыттан олус сөхтүм. Биһиги бу күрэххэ Афанасий Кузьмин “Төрөөбүт алааспар” диэн ырыатын илдьэ кэллибит. Иккис үрдэл буолан астынан баран эрэбин. Өссө бу кэлэ сылдьан Амма Наахараҕа үлэлии сылдьан билэр дьоммун көрсөн дуоһуйа кэпсэттим. Мин бэйэм Аммаҕа 1988 сыллаахха үлэлии кэлбитим. Онно Амма Наахараттан киирэ сылдьан Афанасий Кузьмины көрсөр этим. Олус үчүгэйдик баяҥҥа оонньуур этэ. Кэпсэтэн бөҕө буоларбыт. Оччолорго ити “Төрөөбүт алааспар” диэн ырыаны саҥа айбыт этэ быһыылааҕа. Онно истэн наһаа сөбүлээбитим. Онон бу күрэххэ кэлэрбэр тута бу ырыаны толорор эбиппит диэн ансаамбылбытынан үөрэппиппит. Бу күрэхтэн наһаа үөрэн, астынан бардыбыт. Салгыы өссө да салҕаннын. Тэрийээччилэргэ махтал”, — диэн Мэҥэ Хаҥалас Баатара нэһилиэгиттэн кэлэ сылдьар Валерий Ноев санаатын үллэһиннэ.
Афанасий Кузьмин чугас дьоно, кэргэнэ Светлана Семеновна, эдьиийдэрэ да бэлиэтээбиттэринэн бу күрэх табыллыбытын, элбэх киһи кэлэн үрдүк таһымҥа ааспытын уонна инникитин да иэйиилээх ырыалардаах мелодист аатынан күрэх салҕана бара турарыгар, онно кинилэр күүс-көмө буоларга бэлэмнэрин эттилэр, тэрийээччилэргэ махталларын тириэртилэр. Гала кэнсиэркэ күндү ыалдьыт буолан бэйэлэрин ылбаҕай ырыаларын биир дойдулаахтарбыт Наталья Михайлова, Милена Борисова, Серафим, Ванс бэлэхтээтилэр.
“Амма олоҕо” хаһыат